امروزه در اثر بکارگیری سیاست انبوه سازی و کوچک سازی در جوامع شهری بزرگ، مسکن سنتی معنا و مفهوم خود را از دست داده و به دنبال کاهش عملکردها ، به یک سرپناه تقلیل می یابد و مجتمع های مسکونی بدون تأمین عناصر و فعالیت های مکمل، گسترش می یابند.گذر زمان تغییر در نیازها و مفاهیم را اجتناب ناپذیر می سازد ، اما برخی نیازها خصوصا روحی و فردی دارای ذات پایدار است و گذشت زمان ممکن است تنها از لحاظ فرمی آنها را دچار تغییر کند.
از جمله اینگونه نیازها نیاز بشر به ارتباط با طبیعت و فضای باز ، خلوت و گسترش روابط اجتماعی اشاره کرد، که خود را در معماری مسکن در فضاهای باز (حیاط و …) و نیمه باز (ایوان و…) جلوه گر میکند.این پژوهش به بررسی مفهومی و عملکردی فضاهای باز و نیمه باز در معماری مسکن می پردازد. فضاهای باز همچون حیاط، و نیمه باز همچون ایوان به عنوان فضایی از معماری مسکونی مطرح می شود که دارای غنای فرمی و مفهومی و عملکردی است و وجود آن در کنار فضای بسته به تجربیات فضایی نابی منجر می شود.
از این رهگذر ابتدا به بررسی تاریخچه پیدایش مجتمع های مسکونی در ایران و سپس شناخت این فضاها به لحاظ معنایی با دو رویکرد سنتی و ضوابط ساختمانی می پردازد، و در مرحله بعد این فضاها به عنوان عناصر اقلیمی در جهت ایجاد معماری پایدار تشریح می شود. هدف از این پژوهش لزوم توجه به فضاهای باز و نیمه باز به عنوان عامل در بالا بردن کیفیت و غنای فضایی خانه و نیز عامل تأثیرگذار در جهت کاهش مصرف انرژی و تحقق معماری پایدار است. بخشی از مطالعات به صورت کتابخانه ای و برخی به صورت میدانی می باشد. در مطالعات کتابخانه ای گردآوری اطلاعات از طریق کتاب، مجلات و پایانامه های مرتبط با موضوع صورت گرفته است. در مطالعات میدانی اهمیت فضای باز و نیمه
باز در مجتمع های مسکونی از طریق بررسی نمونه های موردی داخلی وخارجی صورت گرفته است. در نتیجه گیری با در نظر داشتن مفهوم عملکرد فضای نیمه باز و باز و تأثیرگذاری آن به عنوان عنصری پایدارساز در معماری مسکونی پیشنهادها و توصیه هایی معمارانه برای طراحی مسکن معاصر ارائه می گردد.
فصل اول(کلیات تحقیق)
(۱-۱)مقدمه ۱
(۱-۲)-بیان مسئله ۱
(۱-۳)-اهداف پژوهش ۱
(۱-۴)-فرضیات پژوهش ۲
(۱-۵)-سوالات پژوهش ۲
(۱-۵)-روش تحقیق ۲
(۱-۶)-تعریف واژگان۳
فصل دوم (مطالعات مسکن)
(۲-۱)-مقدمه ۴
(۲-۲)-مسکن در قرن حاضر(با رویکرد پایداری زیست محیطی و اجتماعی) ۴
(۲-۳)-گونه شناسی مسکن شهری ۴
(۲-۴)-مجتمع های مسکونی ۶
(۲-۴-۱)-تاریخچه شکل گیری مجتمع های مسکونی ۶
(۲-۴-۲)-آسیب شناسی مجتمع های مسکونی۷
(۲-۴-۳)-بررسی فضاهای باز و نیمه باز در مجتمع های مسکونی ۷
(۲-۴-۳-۱)-انعطاف پذیری(چند عملکردی بودن فضای باز و نیمه باز) ۸
(۲-۴-۳-۲)-تنوع پذیری ۹
(۲-۴-۳-۳)تطبیق پذیری(جابه جایی فصلی و روزانه) ۹
(۲-۴-۳-۴)تغییر پذیری(تفکیک و تجمیع)۱۰
(۲-۴-۳-۵)بازی پذیری فضاهای باز برای کودکان۱۰
(۲-۴-۴)-نقش فضای باز در بهره گیری از عوامل اقلیمی ۱۱
(۲-۵)-گونه شناسی مجتمع های مسکونی در شکل گیری فضای باز ۱۱
(۲-۵-۱)-گونه شناسی سنتی(بررسی عمودی در سطح ارتفاع) ۱۲
(۲-۵-۲)-گونه شناسی معاصر(بررسی افقی در سطح افق) ۱۲
(۲-۵-۲-۱)محیطی۱۳
(۲-۵-۲-۲)منفرد۱۴
(۲-۵-۲-۳)نواری۱۴
(۲-۵-۲-۴)مختلط۱۴
(۲-۶)-نتیجه گیری ۱۴
فصل سوم (پایداری)
(۳-۱)-مقدمه ۱۴
(۳-۲)-معماری پایدار ۱۶
(۳-۲-۱)-طراحی پایدار و اصول اولیه آن ۱۶
(۳-۳)-انرژی های تجدیدپذیر(نو) ۱۶
(۳-۳-۱)-انرژی باد ۱۷
(۳-۳-۲)-انرژی خورشید ۱۷
(۳-۳-۳)-انرژی آب ۱۷
(۳-۳-۴)-انرژی زمین گرمایی ۱۸
(۳-۳-۵)-انرژی زیست توده ۱۸
(۳-۳-۶)-ضرورت استفاده از انرژی های تجدیدپذیر ۱۸
(۳-۴)-تعامل پایداری و انرژی های نو ۱۸
(۳-۵)-رویکردی پایداری به مسکن ۱۹
(۳-۵-۱)-معمار ایرانی الگوی واقعی مسکن پایدار ۲۰
(۱-۱-۵-۳)-بررسی الگوهای فضاهای باز و نیمه باز در معماری سنتی با رویکرد بهینه سازی مصرف انرژی ۲۱
(۳-۶)-نتیجه گیری ۲۲
فصل چهارم(طراحی اقلیمی)
(۴-۱)-مقدمه ۲۳
(۴-۲)-آسایش حرارتی ۲۳
(۴-۲-۱)-آسایش حرارتی در محیط های خارجی ۲۴
(۴-۲-۲)-تفاوت های فیزیولوژیکی حرارتی بین آسایش حرارتی در محیط های داخلی و خارجی ۲۵
(۴-۲-۳)-احساس آسایش در فضای باز ۲۷
(۴-۲-۴)- تطابق و سازگاری ۲۸
(۴-۲-۵)-جنبه های روانشناختی و تاثیر آن در ارزیابی آسایش حرارتی در فضای داخلی و فضای باز ۲۸
(۴-۳)-اهداف عمده طراحی اقلیمی ۲۹
(۴-۳-۱)-کاهش اتلاف حرارت ساختمان ۲۹
(۴-۳-۲)-کاهش تاثیر باد در اتلاف حرارت ساختمان ۳۰
(۴-۳-۳)-بهره گیری از انرژی خورشیدی ۳۱
(۴-۳-۴)-محافظت ساختمان در برابر هوای گرم خارج ۳۱
(۴-۳-۵)-محافظت ساختمان در برابر تابش آفتاب ۳۲
(۴-۳-۶)-بهره گیری از نوسان روزانه دمای هوا ۳۲
(۴-۳-۷)-بهره گیری از شرایط مناسب هوای خارج ۳۳
(۴-۳-۸)-ایجاد کوران در فضاهای داخلی ساختمان ۳۳
(۴-۳-۹)-افزایش رطوبت هوا ۳۴
(۴-۳-۱۰)-جلوگیری از افزایش رطوبت هوا ۳۴
(۴-۳-۱۱)-محافظت ساختمان در برابر بارندگی ۳۴
(۴-۳-۱۲)-کاهش تاثیر بادهای غبارآلود۳۵
(۴-۴)-متغیرهای اقلیمی-محیطی موثر برآسایش حرارتی فضای باز و نیمه باز ۳۵
(۴-۴-۱)-تاثیر عوامل اقلیمی بر محدوده آسایش ۳۵
(۴-۴-۱-۱)-تاثیر تابش آفتاب و دما ۳۵
(۴-۴-۱-۲)-تاثیر رطوبت هوا ۳۵
(۴-۴-۱-۳)-تاثیر باد و جریان هوا ۳۶
۴-۴-۱-۳-۱اثر سایه باد۳۶
۴-۴-۱-۳-۲تشکیل حلقه تلاطم در پای ساختمان ها ۳۷
۴-۴-۱-۳-۳اثر مانع۳۷
۴-۴-۱-۳-۴پدیده ونتوری ۳۸
۴-۴-۱-۳-۵اثر ناشی از ارتباط مابین مناطقی با فشار متفاوت ۳۹
۴-۴-۱-۳-۶پدیده کانالیزاسیون یا جهت پذیری۴۰
۴-۴-۱-۳-۷اثر حلقه باز۴۰
۴-۴-۱-۳-۸ اثر هرم۴۰
۴-۴-۱-۳-۹ اثر گوشه ۴۱
(۴-۴-۲)-تاثیرات محیطی ۴۲
(۴-۴-۲-۱)-نور ۴۲
۴-۴-۲-۱-۲ سایه اندازی فضاهای بیرونی ۴۳
(۴-۴-۲-۱)-نور ۴۲
(۴-۴-۲-۲)-صوت ۴۳
(۴-۴-۲-۳)-آلودگی هوا ۴۳
(۴-۵)-راهکارهای تعدیل خرد اقیم از راه کنترل عوامل اقلیمی محیطی موثر بر آن ۴۳
(۴-۵-۱)-تابش ۴۴
۴-۵-۱-۱کنترل دسترسی به خورشید برای عابرین پیاده ۴۴
۴-۵-۱-۲تناسبات با توجه به نیاز سایه و آفتاب ۴۵
۴-۵-۱-۳ تأثیر تغییر تناسبات بر میزان سایه جداره های حیاط ۴۵
۴-۵-۱-۴دما و نوسانات روزانه ۴۶
(۴-۵-۲)-رطوبت ۴۶
(۴-۵-۳)-جریان هوا ۴۷
۴-۵-۳-۱جهت استقرار ۴۷
۴-۵-۳-۲خصوصیات خارجی ۴۷
۴-۵-۳-۳ تقسیم فضای داخلی ۴۷
۴-۵-۳-۴ کوران ۴۸
۴-۵-۳-۵ کنتر ل بازشوها ۴۸
۴-۵-۳-۵-۱جهت پنجره ، اندازه ها و الگوهای جریان هوا ۴۸
۴-۵-۳-۵-۲ مکان پنجره از جهت ارتفاع ۴۹
۴-۵-۳-۶ تاثیر محوطه و پوشش گیاهی ۴۹
۴-۵-۳-۶-۱ سایه اندازی با درختان بدون جلوگیری از جریان باد ۵۰
(۴-۵-۴)-باد ۵۰
۴-۵-۴-۱ فرم زمین و جریان باد ۵۱
۴-۵-۴-۲ فرم ساختمان ها و جریان باد ۵۱
۴-۵-۴-۳ ارتفاع ساختمان ها و جریان باد ۵۱
۴-۵-۴-۴ فاصله ساختمان ها و جریان ۵۲
(۴-۶)-ضریب دید به آسمان ۵۲
۴-۶-۱رابطه “ضریب دید به آسمان” و متغیر های اقلیمی ۵۳
۴-۶-۲ رابطه دمای تابشی محیط با “ضریب دید به آسمان” ۵۳
(۴-۷)-اصول کاربردی در طراحی اقلیمی با تاکید بر فضای باز و نیمه باز ۵۴
(۴-۷-۱)-مصالح ۵۴
۴-۷-۱-۱ مصالح ساختمان و سنگفرش،بام و روکار دیوارها ۵۴
۴-۷-۱-۲رنگ مصالح ۵۶
(۴-۷-۲)-شکل و هندسه ۵۶
۴-۷-۲-۱هندسه بافت-تخلیه گرما در شب و بهبود جریان هوا ۵۶
۴-۷-۲-۲ هندسه بافت و نسبت ارتفاع به عرض معبر ۵۷
۴-۷-۲-۳ هندسه بافت – جریان باد و تهویه ۵۷
(۴-۸)-اصول کاربردی در طراحی اقلیمی با تاکید بر فضای باز و نیمه باز ۵۹
(۴-۸-۱)-سطوح قائم ۵۹
(۴-۸-۲)-سطوح افقی ۵۹
(۴-۸-۳)-سطوح شیبدار ۵۹
(۴-۸-۴)-خنک سازی فضاهای بسته از طریق تهویه و باد عبوری از فضاهای نیمه باز ۶۰
(۴-۱۰)-رفتار حرارتی فضاها در تابستان و زمستان ۶۰
(۴-۱۱)-عوامل انسانی۶۰
(۴-۱۲)-فضاهای باز و نیمه باز خانه های ایران از بعد اقلیمی ۶۳
(۴-۱۲-۱)-فضاهای باز۶۴
(۴-۱۲-۲)-فضاهای نیمه باز ۶۹
(۴-۱۳)-نتیجه گیری ۷۲
فصل پنجم(نمونه شناسی مجتمع های مسکونی شهری)
(۵-۱)-مقدمه۷۳
(۵-۲)-نمونه های داخل کشور ۷۳
(۵-۳)-نمونه های خارج کشور ۷۵
(۵-۴)-نتیجه گیری۷۶
فصل ششم (مبانی نظری طراحی)
(۶-۱)-مقدمه۷۷
(۶-۲)-اهمیت مسکن۷۷
(۶-۲-۱)-مسکن به عنوان سرپناه(پایداری اقتصادی)۷۸
(۶-۲-۲)-از نظر معاملات اجتماعی(پایداری اجتماعی)۷۸
(۶-۲-۳)-از نظر توجه به محیط زیست(پایداری محیطی)۷۹
(۶-۳)-مجتمع های مسکونی و لزوم توجه به فضای باز و نیمه باز۷۹
(۶-۳-۱)-ویژگی های مشترک فضای باز در مجتمع های مسکونی۸۰
(۶-۳-۱-۱)-تعلق مکانی به فضای باز۸۰
(۶-۳-۱-۳)-سلسله مراتب۸۰
(۶-۳-۱-۴)-بررسی اشراف بصری(بعد اجتماعی پایداری)۸۱
۶-۳-۱-۳-۱ محرمیت در فضاهای باز و نیمه باز ۸۲
۶-۳-۱-۳-۲ حریم و قلمرو۸۲
(۶-۳-۱-۵)-قابل دفاع بودن۸۳
(۶-۳-۱-۶)-امنیت۸۳
(۶-۳-۱-۷)-مناسب برای کلیه گروه سنی۸۳
(۶-۳-۱-۸)-توجه به اقلیم۸۴
(۶-۳-۱-۹)-تعاملات اجتماعی۸۴
(۶-۳-۱-۱۰)-تنوع فضایی۸۴
(۶-۵)-تعاریف فضای باز و نیمه باز۸۴
(۶-۵-۱)-از بعد کالبدی۸۴
(۶-۵-۲)-از بعد معماری سنتی۸۵
(۶-۵-۳)-دسته بندی فضاهای باز و نیمه باز مسکن طبق ضوابط ساختمانی۸۷
(۶-۵-۳-۱)-فضاهای باز۸۷
(۶-۵-۳-۲)-فضاهای نیمه باز۸۸
(۶-۶)-فعالیت های مرتبط با فضای باز مسکونی۸۸
(۶-۷)-معرفی الگوهای اجرا و عناصر۸۹
(۶-۷-۱)-پیاده روها۹۰
(۶-۷-۲)-مسیرهای سواره۹۰
(۶-۷-۳)-فضای بازی کودکان۹۲
(۶-۷-۴)-مبلمان۹۲
(۶-۷-۵)-عوارض زمین۹۳
(۶-۷-۵-۱)-سیمای شیب یا جهت شیب۹۳
(۶-۷-۶)-منظرسازی و دخل و تصرف در توپوگرافی۹۳
(۶-۷-۷)-فضای سبز۹۴
(۶-۸)-اثر عوامل طبیعی فضای باز در کاهش مصرف انرژی مسکن۹۵
(۶-۸-۱)-نقش آب۹۵
(۶-۸-۲)-نقش سنگ۹۶
(۶-۸-۳)-نقش خاک۹۶
(۶-۸-۴)-نقش گزینش گیاهان در منظرسازی پایدار در فضای باز و نیمه باز۹۷
(۶-۸-۴-۱)-انتخاب گونه های گیاهی مناسب۹۸
(۶-۸-۴-۲)-محاسبه حداقل و حداکثر فاصله درختان و ارتفاع مورد نیاز با توجه به نیاز سایه و آفتاب۹۹
(۶-۸-۴-۳)-همزیستی انسان و گیاه در فضاهای باز و نیمه باز۱۰۰
۶-۸-۴-۳-۲ اثرات پوشش گیاهی بر آسایش حرارتی عایر پیاده ۱۰۱
(۶-۸-۴-۴)-اثر پوشش گیاهی بر مصرف انرژی ساختمان۱۰۳
۶-۸-۴-۴-۱ تأثیرات اقلیمی(عملکردهای اکولوژیک فضای سبز و تأثیرات آن بر میکروکلیمای منطقه) ۱۰۳
(۶-۸-۵)-نقش فضاهای باز و نیمه باز در ایجاد خرد اقلیم معتدل و ایجاد ارتباط اکولوژیک با محیط و طبیعت۱۰۵
(۶-۹)-ارائه راهکارهای طراحی سایت به عنوان فضای باز مجموعه و فضاهای نیمه باز در راستای صرفه جویی در انرژی۱۰۶
(۶-۹-۱)-راهکارهای اجرایی در رابطه با کنترل دما در فضاهای باز و نیمه باز(گرمایش)۱۰۶
(۶-۹-۲)- راهکارهای اجرایی در رابطه با کنترل دما در فضاهای باز و نیمه باز(سرمایش)۱۰۶
(۶-۹-۳)- راهکارهای اجرایی در رابطه با کنترل باد در فضاهای باز و نیمه باز۱۰۶
(۶-۹-۴)- تامین امنیت حرکت در فضای باز۱۰۶
(۶-۹-۵)-تعاملات اجتماعی۱۰۷
(۶-۹-۶)-خرد اقلیم۱۰۸
(۶-۹-۷)-فضاهای نیمه باز۱۰۹
(۶-۹-۸)-حریم و اشراف بصری۱۰۹
(۶-۹-۹)-ملاحظات عوامل انسانی۱۰۹
(۶-۹-۱۰)-بررسی نحوه استقرار و جانمایی بلوک های مسکونی در کاهش اتلاف انرژی۱۱۰
(۶-۱۰)-نتیجه گیری۱۱۱
فصل هفتم (شناخت بستر طرح)
(۷-۱)-شناخت استان تهران۱۱۲
(۷-۱-۱)-موقعیت جغرافیایی۱۱۲
(۷-۱-۲)-خصوصیات کلی شرایط اقلیمی۱۱۲
(۷-۲)-ویژگی های یک ساختمان هماهنگ با اقلیم تهران با استفاده از مدل های سنجش آسایش۱۱۴
(۷-۲-۱)-جدول زیست اقلیمی(بیوکلیماتیک)۱۱۴
(۷-۲-۲)-شرایط حرارتی در فضای آزاد ۱۱۵
(۷-۲-۳)-شرایط حرارتی فضای داخلی ساختمان۱۱۵
(۷-۲-۴)-شدت و دوام شرایط حرارتی۱۱۵
(۷-۲-۵)-جهت گیری استقرار ساختمان ۱۱۷
(۷-۲-۶)-فرم ساختمان در رابطه با اقلیم۱۱۸
(۷-۲-۷)-مواقع نیاز به سایه در تهران۱۱۸
(۷-۳)-اقلیم سایت در میانه تابستان۱۱۸
(۷-۴)-اقلیم سایت در میانه زمستان۱۱۹
(۷-۵)-شناخت محدوده مورد نظر طراحی۱۱۹
(۷-۵-۱)-موقعیت مکانی سایت۱۱۹
(۷-۵-۲)-ویژگی های توپوگرافی۱۱۹
(۷-۶)- تحلیل سایت۱۲۰
(۷-۶)-نتیجه گیری۱۲۳
فصل هشتم (فرآیند طراحی)
(۸-۱)-تدوین معیارهای طراحی۱۲۴
(۸-۲)-اسکیس های اولیه بر مبنای معیارهای کیفی۱۲۴
(۸-۳)-تحلیل سایت و لکه گذاری در سایت بر مبنای معیارهای عام۱۲۸
(۸-۴)-برنامه فیزیکی طرح برمبنای معیارهای کمی۱۲۸
(۸-۵)-نکات رعایت شده در طرح۱۲۸
(۸-۶)-مدارک پروژه۱۳۰