از قرن نوزدهم به بعد و در پی نظم ناشی از انقلاب صنعتی، سازمانیافتگی اجتماعی در خصوص زمان زندگی در شهرها شکل گرفت، به طوریکه تمام رفتارهای اجتماعی به دو بخش زمان کار و زمان فراغت یا به دو قطب مطلق مثبت و منفی تبدیل شد. تا پیش از دهه ۶۰ که روندهای جهانی بر بازسازی شهرها و بازیابی توان اقتصادی متمرکز بود، زمان کار یا به عبارتی زمان روز، مهمترین زمان زندگی محسوب میشد و زمان فراغت یا زمان شب، زمانی بیهوده و باقیمانده از روز به شمار میرفت؛
اما محدودیتهای ساختار زمانی به وجود آمده از زندگی پر تلاطم شهری، توجهها را به منظور بهرهمندی بیشتر از زمانِ در اختیار، به حیات شبانه و تداوم زندگی جمعی در ساعات پس از کار روزانه معطوف ساخت. از سویی دیگر، با گذار از اقتصاد صنعتی به پساصنعتی، بازیابی توان اقتصادی شهرها دیگر وابسته به اقتصاد روز نبوده و ترویج اقتصاد شبانگاهی به باززندهسازی مراکز شهری کمک نموده و بستر حضور اجتماعی را فراهم میآورد که با در نظر گرفتن ظرفیت و توان منحصر به فرد هر جامعه، میتوان تهدیدهای ممکن را به فرصتها تبدیل کرد.
پژوهش حاضر سعی دارد، اصول طراحانه و برنامهریزانه فضاهای شبانه شهری را که در یک دهه اخیر مورد توجه قرار گرفتهاست، بازشناسی نموده و مؤلفههای کیفی اثرگذار بر شکلگیری فضای شبانه و تطبیقپذیری راهبردهای توسعه شهر ۲۴ساعته در بستر فرهنگی شهرهای ایرانی را با به جریان انداختن انگیزش حضورپذیری افراد در فضای شهری به عنوان اهداف اصلی دنبال میکند. بخش مرکزی شهر شیراز، در پی توسعه بی رویه بخشهای دیگر شهر و خروج جمعیت از بافت مرکزی به انزوای اجتماعی و اقتصادی رفتهاست. از اینرو، با بررسی کیفیتهای آفریننده سرزندگی و حضورپذیری به ویژه در زمان شب و تأکید بر تداوم زندگی شبانه در محدوده هدف، میتوان حیات اجتماعی را با در نظر گرفتن ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی ارتقا داد.
فصل اول: کلیات تحقیق
۱-۱- مقدمه و طرح موضوع. ۲
۱-۲-طرح مسئله. ۳
۱-۲-۱-اهمیت و ضرورت تحقیق.. ۴
۱-۳-اهداف تحقیق.. ۶
۱-۴-سوالات تحقیق.. ۷
۱-۵-پیشینه تحقیق.. ۷
۱-۶- روش تحقیق.. ۱۵
۱-۷-مراحل تحقیق.. ۱۶
۱-۸-روش و ابزار گردآوری اطلاعات.. ۱۷
۱-۹- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات.. ۱۷
فصل دوم: مبانی نظری
بخش اول: مفاهیم و نظریه ها ۵
۲-۱- مفهوم «بعد زمان» در طراحی شهری.. ۱۹
۲-۱-۱- فضا و زمان: تعامل دوسویه. ۲۱
۲-۱-۲- چرخه های زمان و سیر تکوین مفهوم آن.. ۲۲
۲-۱-۲-۱- برآیند زمان خطی و زمان چرخهای.. ۲۳
۲-۱-۳- زمان روزمرگی.. ۲۵
۲-۱-۴- مدیریت زمان در فضاهای همگانی.. ۲۶
۲-۱-۶- فضاهای شهری عرصه ای برای زمانوارگی.. ۳۰
۲-۱-۷- دیدگاههای نظری پیرامون بُعد زمان.. ۳۱
۲-۲- انگاره «شهر ۲۴ ساعته». ۳۲
۲-۲-۱- پیشگامی شهرهای انگلیسی در زمینهی «شهر ۲۴ ساعته». ۳۴
۲-۲-۱-۱- عوامل استراتژیک رویکرد «شهر ۲۴ساعته». ۳۶
۲-۲-۱-۱- ۱- طرح صدور مجوز. ۳۶
۲-۲-۱-۱-۲- طرح خردهفروشی.. ۳۷
۲-۲-۱-۱-۳- طرح تشویق رستوران و کافههای خیابانی.. ۳۸
۲-۲-۱-۱-۴- طرح دوربینهای مداربسته(CCTV) و نورپردازی خیابان.. ۳۹
۲-۲-۱-۱-۵- طرح سکونت… ۳۹
۲-۳- کیفیت های آفرینندهی سرزندگی و حضورپذیری در اوقات شب… ۴۱
۲-۳-۱- نقش فرهنگ در شکلگیری زندگی شبانه با تأکید بر خرده فرهنگهای بومی.. ۴۴
۲-۳-۱-۱- عرصه جهانی شدن و شهرهای جهانی.. ۴۵
۲-۳-۱-۲- برداشت پویا از فرهنگ شهری.. ۴۷
۲-۳-۱-۳- همنشینی فرهنگ و زندگی شبانه با توجه به رویکرد «جامعه ۲۴ ساعته». ۴۸
۲-۳-۱-۴- جستجوی هویت فردی و جمعی در فضاهای شهری.. ۴۹
۲-۳-۱-۵- جمعبندی.. ۵۰
۲-۳-۲- اقتصاد شامگاهی.. ۵۰
۲-۳-۲-۱- پیشگامی انگلستان در توسعه اقتصاد شبانه. ۵۲
۲-۳-۲-۲- راهنمای ششم سیاست برنامهریزی(PPG6)ـ [مراکز شهری و
خرده فروشی]. ۵۴
۲-۳-۲-۳- اقتصاد خلاق، شهر خلاق.. ۵۵
۲-۳-۲-۳-۱- استفاده خلاق از زمان.. ۵۷
۲-۳-۲-۴- تداوم رقابت سالم اقتصادی در اوقات شب… ۵۷
۲-۳-۲-۵- تحلیل ابزارهای جذب سرمایه. ۵۸
۲-۳-۲-۶- نگره ی سه جانبه تولید، تنظیم و مصرف در زندگی شبانه از
دیدگاه نظریه پردازان.. ۶۱
۲-۳-۲-۷- باززنده سازی مراکز شهری و توسعه اقتصادی شبانه. ۶۳
۲-۳-۲-۸- سرگرمی های شهری و رقابت بنگاه های اقتصادی.. ۶۴
۲-۳-۲-۹- توجه به صنعت توریسم و گردشگری.. ۶۶
۲-۳-۲-۱۰- جمعبندی.. ۶۸
۲-۳-۳- منظر و سیمای شبانه با تأکید بر زمینه گرایی.. ۶۸
۲-۳-۳-۱- بیان رابطه متناظر منظر و سیما ۷۳
۲-۳-۳-۲- بارزه ها و ویژگی های فضای منعطف و همیشگی در شکل دهی به
سیمای شبانه. ۷۴
۲-۳-۳-۳- اهمیت تکنیک های نورپردازی در طراحی منظرشبانه شهری.. ۷۶
۲-۳-۳-۴- جمعبندی.. ۸۱
۲-۳-۴- رابطه متقابل ایمنی و امنیت شهری با حضورپذیری.. ۸۱
۲-۳-۴-۱- امنیت عمومی از طریق سرزندگی.. ۸۲
۲-۳-۴-۲- امنیت، جامعه و تعاملات اجتماعی.. ۸۴
۲-۳-۴-۳- جمعبندی.. ۸۷
۲-۳-۵- برنامه ریزی و مدیریت منسجم.. ۸۷
۲-۴- نتیجهگیری کلی.. ۸۹
۲-۵- مدل مفهومی.. ۹۲
بخش دوم: تجارب جهانی، زندگی شبانه
۲-۶- مقدمه. ۹۳
۲-۷- سیدنی، استرالیا ۹۴
۲-۸- مرکز لندن، انگلستان.. ۹۸
۲-۹- فاطیما، پرتغال.. ۱۰۵
۲-۱۰- مکه و مدینه، عربستان سعودی.. ۱۰۷
۲-۱۱- جمعبندی.. ۱۰۹
بخش سوم: ظرفیت پذیرش فضای شبانه در ایران ۲۱
۲-۱۲- مقدمه. ۱۱۱
۲-۱۳- جایگاه شب در فرهنگ ایران.. ۱۱۲
۲-۱۴- بازشناسی وجوهات مختلف فضای شبانه در ایران.. ۱۱۴
۲-۱۴-۱- فضای شبانه فرصتی برای اجتماعی شدن.. ۱۱۴
۲-۱۴-۲- فضای شبانه فرصتی برای زیارت.. ۱۱۶
۲-۱۴-۳- فضای شبانه فرصتی برای جذب گردشگر. ۱۱۸
۲-۱۵- جمعبندی.. ۱۲۱
فصل سوم: روش شناسی تحقیق و پیشدرآمد محدوده طراحی
بخش اول: روش شناسی تحقیق ۳۳
۳-۱- مقدمه. ۱۲۳
۳-۲- روش تحقیق.. ۱۲۳
۳-۳- الگوی پیشنهادی مطالعات.. ۱۲۶
بخش دوم: پیش درآمد محدوده طراحی ۳۹
۳-۴- تعیین موقعیت سایت در مقیاسهای مختلف شهر. ۱۲۹
۳-۴-۱- معرفی مرزهای محدوده طراحی.. ۱۳۱
۳-۵- بررسی سیر تحول و دگردیسی بافت و فضا طی دوره های متوالی.. ۱۳۳
۳-۶- شناخت ویژگیهای کالبدی.. ۱۳۵
۳-۶-۱- تحولات کالبدی تأثیرگذار بر ساختار و استخوانبندی بافت… ۱۳۷
۳-۶-۱-۱- طرح ویژه بینالحرمین.. ۱۳۷
۳-۶-۱-۲- طرح توسعه حرم شاهچراغ. ۱۳۸
۳-۷- شناخت ویژگیهای دسترسی و ترافیک… ۱۴۲
۳-۸- شناخت ویژگیهای اجتماعی.. ۱۴۴
۳-۹- شناخت ویژگیهای اقتصادی ـ فعالیتی.. ۱۴۶
۳-۹-۱- ارزیابی عملکرد منطقه تاریخی در مرکز تجاری شهر. ۱۴۷
۳-۹-۲- سفرهای جذب شده به بافت تاریخی.. ۱۴۸
۳-۹-۳- جمعیت روز و شب در بافت تاریخی.. ۱۴۹
۳-۱۰- بررسی اسناد فرادست در مقیاس شهر و حوزه فراگیر. ۱۵۱
۳-۱۰-۱- طرح تفصیلی منطقه تاریخی شیراز. ۱۵۲
۳-۱۱- جمعبندی.. ۱۵۳
فصل چهارم: بررسی و تحلیل
۴-۱- مقدمه. ۱۵۵
۴-۲- ارزیابی مؤلفههای کیفی در تدوین الگوی طراحی.. ۱۵۵
۴-۲-۱- لبههای فعال.. ۱۵۶
۴-۲-۱-۱- فعالیت طبقه همکف… ۱۵۷
۴-۲-۱-۲- فعالیت طبقات غیر همکف… ۱۵۸
۴-۲-۲- زمانبندی فعالیتی.. ۱۵۹
۴-۲-۳- صدور مجوز کار در زمان شب… ۱۶۱
۴-۲-۴- ایمنی و امنیت… ۱۶۱
۴-۲-۵- آسایش اقلیمی.. ۱۶۴
۴-۲-۶- نورپردازی و روشنایی در شب… ۱۶۵
۴-۲-۷- حمل و نقل عمومی.. ۱۶۸
۴-۲-۷-۱- دسترسی سواره. ۱۶۸
۴-۲-۷-۲- دسترسی پیاده. ۱۷۰
۴-۲-۷-۳- پارکینگ عمومی.. ۱۷۱
۴-۲-۸- همه شمولی.. ۱۷۳
۴-۲-۹- فضای سرگرمی.. ۱۷۳
۴-۲-۱۰- الگوهای رفتاری.. ۱۷۳
۴-۲-۱۰-۱- سکانسبندی فعالیتی.. ۱۷۵
۴-۲-۱۱- ارزیابی مکان به روش Placecheck. 176
۴-۲-۱۲- تحلیل و ارزیابی ساختار محدوده پژوهش براساس روش یکپارچه SWOT. 178
۴-۲-۱۲-۱- تحلیل نقاط قوت، فرصتها و قابلیتها در زمینههای اقتصادی،
اجتماعی، محیطی و فرهنگی.. ۱۷۸
۴-۲-۱۲-۲- تحلیل نقاط ضعف و تهدیدها در زمینههای اقتصادی، اجتماعی،
محیطی و فرهنگی.. ۱۷۹
۴-۲-۱۳- تدوین اهداف، راهبرد و سیاستهای اجرایی با تأکید بر تقویت حیات شبانه. ۱۸۰
فصل پنجم: تدوین الگوی طراحی
۵-۱- مقدمه. ۱۸۶
۵-۲- استخوانبندی اصلی پیشنهادی.. ۱۸۷
۵-۳- نمای سه بعدی از محدوده هدف.. ۱۸۸
۵-۴- انتخاب ریزفضاها به منظور طراحی فضای شبانه. ۱۸۸
۵-۵- ریز فضای اول(خیابان کریمخان زند) ۱۹۰
۵-۵-۱- بازطراحی محور کریمخان زند. ۱۹۰
۵-۵-۲- منظر پیشنهادی در روز و شب… ۱۹۱
۵-۵-۳- فعالیتهای پیشنهادی.. ۱۹۳
۵-۵-۴- دیدهای ناظر از وضع پیشنهادی فضای شهری.. ۱۹۴
۵-۵-۵- ضوابط پیشنهادی.. ۱۹۵
۵-۶- ریزفضای دوم(میدانگاه وکیل) ۱۹۶
۵-۶-۱- بازطراحی میدانگاه وکیل.. ۱۹۶
۵-۶-۲- منظر پیشنهادی در روز و شب ۱۹۷
۵-۶-۳- کاربری و جدارههای فعال پیشنهادی ۱۹۸
۵-۶-۴- دیدهای ناظر از وضع پیشنهادی فضای شهری ۱۹۹
۵-۶-۵- ضوابط پیشنهادی ۲۰۰
۵-۷- ریزفضای سوم(پیادهراه احمدی) ۲۰۱
۵-۷-۱-بازطراحی محور احمدی.. ۲۰۱
۵-۷-۲- منظر پیشنهادی در روز و شب ۲۰۲
۵-۷-۳- کاربری و جدارههای فعال پیشنهادی ۲۰۳
۵-۷-۴- نمای پیشنهادی با تأکید بر جدارههای فعال در شب ۲۰۴
۵-۷-۵- ضوابط پیشنهادی ۲۰۵
۵-۸- نتیجهگیری نهایی.. ۲۰۶
منابع
منابع فارسی.. ۲۰۷
منابع انگلیسی.. ۲۱۱
پیوستها
پیوست شماره ۱: ۲۱۵
پیوست شماره ۲: ۲۲۷