موقعیت جغرافیایی استان و شهر اصفهان
نقش اقلیم را نباید در استقرار سکونتگاه های انسانی از نظر دور داشت، زیرا آب و هوا عامل مهمی است که زندگی انسانها را از دوران قدیم تا به امروز نظم بخشیده است. اقلیم نه تنها از بزرگ ترین عوامل موثر در تولید محصولات کشاورزی و تامین آب مورد نیاز در آبیاری محصولات می باشد، بلکه از جنبه های دیگری نیز دارای اهمیت است، چه آلودگی هوا، خاک، رشد گیاهان، فرسایش خاک، یخبندان، طوفان و تگرگ از مهم ترین این موارد می باشد. از سوی دیگر سکونت انسانها در مراکز شهری و روستایی تا حدود زیادی با اقلیم ارتباط دارد، مانند تامین آب شیرین مورد نیاز، آسایش انسانی در محیط مسکونی، آلودگی هوا و … . مسلما یک ارزیابی صحیح از وضعیت اقلیمی استان، برنامه ریزان را در ارائه طرح های عمرانی یاری خواهد کرد.
موقعیت جغرافیایی استان اصفهان :
استان اصفهان، با مساحت ۱۰۶۱۷۹ کیلومتر مربع، حدود ۶۲/۵ درصد از مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده است. این استان بین ۳۰ درجه و ۴۲ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۵۵ درجه و ۳۲ دقیقه طولی در ایران مرکزی قراردارد، در حالی که در شهر اصفهان با طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۳۹ دقیقه و ۴۰ ثانیه شرقی عرض جغرافیایی ۳۲ درجه و ۳۸ دقیقه و ۳۰ ثانیه شمالی بعد از تهران و مشهد سومین شهر بزرگ ایران است.
استان اصفهان با استان های ده گانه همسایگی دارد، از شمال به استان های مرکزی و سمنان و از جنوب به استان های فارس و کهکیلویه و بویر احمد، از مشرق با استان های یزد و خراسان و از مغرب با استان های خوزستان و چهار محال و بختیاری و لرستان محدود می شود. اصفهان شهری است واحه ای و از سطوح عمومی در حدود ۱۵۸۰ متر ارتفاع دارد و در شرق سلسله جبال زاگرس واقع شده است. این شهر در چهارراه شمالی- جنوبی و شرقی- غربی کشور قرار دارد و در طی تاریخ محل رفت و آمد و برخورد اقوام و فرهنگ های مختلف بوده است. منطقه بزرگ اصفهان در قسمت شمالی و شرقی به کویر محدود می گردد و قسمت غربی و جنوبی آن به ارتفاعات زاگرس منتهی می گردد. علت وجودی و پیدایش این شهر را باید مدیون آبهایی دانست که از زاگرس سرچشمه می گیرد. زاینده رود از قله زردکوه بختیاری سرچشمه گرفته و در نتیجه شهر زیبای اصفهان در دو طرف زاینده رود شکل یافته است. شهر اصفهان بر روی دشتی نسبتا صاف با شیبی حدود ۳ درصد و به طرف شمال شرقی بنا گردیده است توسعه شهر در طی قرون متمادی به سمت جنوب غربی بوده است، زیرا در این منطقه آب فراوان تر و آلودگی نیز کمتر است.
توپوگرافی اصفهان :
استان اصفهان، در مرکز فلات ایران قرار دارد، که منطقه ای کوهستانی و ارتفاع متوسط آن ۱۵۰۰ متر و گاهی تا ۲۰۰۰ متر برآورد شده و اغلب ارتفاعات دارای جهتی شمال غربی- جنوب شرقی است. کوهستانی بودن منطقه اصفهان باعث گردیده که در دوران قدیم این منطقه را «جبال» بنامند. استان اصفهان، به خاطر گستردگی آن، دارای ناهمواری های متفاوتی است۰ در غرب استان، رشته کوهای زاگرس با جهت شمال غربی- جنوب شرقی از شمال گلپایگان تا ارتفاعات دنا در سمیرم کشیده شده و منطقه کوهستانی گلپایگان، خوانسار و فریدون را در بر می گیرد که شامل رشته کوه های دالان کوه و دره بید با ارتفاعات ۳۹۱۵ و۳۶۳۱ متر و دنباله ارتفاعات زرد کوه بختیاری به نام شاهان کوه با ارتفاع۳۰۴۰ متر قرار دارد۰ ناحیه کوهستانی جنوب استان اصفهان شهرستان سمیرم و بخشی از غرب شهرستان شهرضا را فرا گرفته است۰ دنباله رشته کوه دنا، با ارتفاع ۴۴۰۹ متر و منطقه آیین قری «آئین قری» با کوه علی جوق به ارتفاع ۳۷۱۷ متر و همچنین ارتفاعات قمیشلو و دنباله های زرد کوه قرار دارد. در ناحیه کوهستانی شمال استان که شهرستان های نطنز، اردستان و نائین واقع شده اند، ارتفاعات کرکس با ۳۸۹۵ متر جلب توجه می کند که در ۵۰ کیلومتری شمال شهر اصفهان قرار دارد۰ شهر آران، بیدگل، کاشان، اردستان، نطنز و نائین در دامنه های شرقی همین رشته کوه های مرکزی قرار گرفته اند. در قسمت مرکزی استان دره زاینده رود با ارتفاعات بلندی محصور شده است که مرتفع ترین آن ها رشته کوه مارشنان با ارتفاع ۳۳۳۰ متر در شمال شرق شهر اصفهان می باشد.
در فاصله نزدیک نجف آباد، کوههای پیلارو پنجی با ارتفاعی حدود ۲۴۸۰ متر قرار دارد. منطقه ای که شهر اصفهان برروی آن بنا شده، به نام دشت اصفهان اطلاق می شود که از زمین های صاف با رسوبات آبرفتی تشکیل شده و به ندرت بین آنها طبقات دگرگونی مشاهده می شود. این دشت به واسطه آب زاینده رود از حاصلخیز ترین جلگه فلات مرکزی ایران محسوب می گردد که در نتیجه رسوب گذاری دوران چهارم زمین شناسی به وجود آمده است، و در یک فرورفتگی طویل و ممتدی قرار دارد که از اصفهان تا سیرجان گسترش آن را می بینیم. این فرورفتگی پست دارای جهتی شمالی غربی- جنوب شرقی می باشد به طوری که در شمالی ترین نقطه آن شهر اصفهان و در جنوبی ترین قسمت آن شهر سیرجان واقع شده است. طول این حوضه فرو رفته۷۰۰ کیلومتر و عرض آن ۱۵۰ تا ۲۵۰ کیلومتر برآورد شده است و در دامنه شرقی زاگرس و کوه های مرکزی ایران قراردارد در واقع، دشت اصفهان تنها از جنوب شرقی به مناطق پست جلگه ای راه دارد، در حالی که تمام جهات دیگر آن را ارتفاعات قابل توجهی احاطه کرده است. رشته کوه های مرکزی که دارای جهت شمال غربی- جنوب شرقی است و خصیصه خاص خود را دارا می باشد و دشت های مرکزی کویری شرقی و شمال شرقی استان جدا نموده است. مناطق کم ارتفاع و پست شرقی و شمال شرقی استان که خشک و کم آب است، نسبتا خالی از سکنه است. از ویژگی های عمده این منطقه، بیابانی بودن، اراضی ماسه ای و وجود تپه های شنی و ریگزارها می باشد.
ارتفاع شهر اصفهان، از سطح عمودی دریاها در نقاط مختلف آن متفاوت است، به طوری که در سواحل رودخانه زاینده رود ۱۵۵۰ متر و در مناطق مرتفع شهر تا ۱۶۵۰ متر می رسد و بافت های قدیمی شهر اصفهان به طور متوسط ۱۵۸۵ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. مرتفع ترین نقطه شهر ، کوی امیر حمزه، هزار جریب و کوی سپاهان با ارتفاع ۱۶۵۰ متر و کم ارتفاع ترین نقطه شهری در جنوب شرقی یعنی در خیابان آبشار، حوالی پل شهرستان با ارتفاع ۱۵۵۰ متر قراردارد. در پست ترین نقطه رودخانه زاینده رود، بزرگترین رود خانه فلات مرکزی ایران از غرب به شرق جریان دارد و مهم ترین علت وجودی شهر اصفهان وجود ۸۵۰ روستایی است که در حوزه آبیاری آن قرار دارند . هر قدر از بستر زاینده رود دورتر شویم روستاها متفرق شده و فاصله بیشتری از همدیگر پیدا می کنند .جلگه اصفهان از غرب به شرق با شیب ملایمی به با تلاق گاو خونی واقع در جنوب شرقی اصفهان منتهی می شود که از سطح عمومی دریا ۱۴۷۰ متر ارتفاع دارد. استان اصفهان به دلیل مجاورت با دشت کویر که بخش اعظمی از نواحی شرقی استان را در برمی گیرد و کویر های بزرگی با تپه های شنی و سیع و مرتفع که از شرق کاشان تا نواحی اردستان و شمال نائین کشیده شده گسترش دارد. از مساحت کل استان، مساحتی حدود ده هزار کیلومتر متر مربع را شن های روان و تپه های شنی و ریگزارهای ثابت و متحرک تشکیل می دهد، به طوری که محدوده وسیعی در شرق و شمال شرق استان و اطراف گاو خوانی از ریگزار های کوچک و بزرگی پوشانده شده است. هرگاه از جلگه حاصلخیز اصفهان و نواحی کویری به ویژه در شرق استان صرف نظر کنیم، بقیه مناطق مرتفع ترین واحد های جغرافیایی کشور محسوب می گردد.
بررسی اقلیمی شهر اصفهان :
عوامل موثر در ساختار اقلیمی و شرایط ماکروکلیمایی استان اصفهان
مطالعات آب و هوایی ایران نشان می دهد که این کشور بر روی کمربند بیابانی نیمکره شمالی قرار گرفته است، به طوری که نصف مساحت کل کشور را مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل می دهد که قسمت اعظم استان اصفهان نیز در همین منطقه قرار دارد. از ویژگی های آن بارش کم و بالا بودن قدرت تبخیری است که زندگی و فعالیت های اقتصادی انسان را محدودتر کرده است. موقعیت استان اصفهان در درون شرایط ماکروکلیمایی ایران از آن چنان وضعیتی برخوردار نیست که برای تمام ایام سال تحت تاثیر شرایط همسانی از نظر توده های هوا قرار گیرد، از این رو این ناحیه از نظر شرایط دینامیک و ژنتیک یک ناحیه انتقالی است، به طوری که از یک سو در حیطه اقلیم جنب مداری بوده و از نظر ژنتیک تحت تاثیر شرایط حاصله در سطح ماکروکلیمایی ژنتیک و عوامل موثر در پیدایش آن قرار گرفته است، (زمستان های بسیار سرد و تابستان های بسیار گرم و خشک) و از طرف دیگر در تابستانها توده های هوا با منشأ حاره، این استان را تحت تاثیر قرار می دهد. در حقیقت توده های هوای قطبی و حاره ای به تناوب و تحت تاثیر عوامل مختلف بوده و اثرات تغییرات و برخوردهای این دو توده هوا در زمستان و نفوذ کامل توده های هوای حاره در تابستان ،خطوط کلی جریانات اتمسفری در این منطقه را تعیین می کنند.
به دلیل واقع شدن استان اصفهان در دامنه های شرقی زاگرس اکثر سلیکون در عبور از سیستم پیچیده کوهستانی زاگرس به دلیل تضعیف در قسمت های مرکزی و شرقی استان، بارش کمی را ایجاد می کنند و به عنوان یک قاعده کلی در تمام ایران ، میزان بارش در این استان نیز از غرب به شرق کاهش می یابد. نقش رشته کوههای زاگرس در غرب و جنوب غربی استان را نباید به فراموشی سپرد، زیرا جهت گیری این رشته کوه ها در تضعیف تضاد حرارتی و کاهش رطوبت سیستم، نقش زیادی دارد.
درجه حرارت و آلودگی هوا :
درجه حرارت محیط از مسائل بسیار مهم در بررسی هایی اقلیمی است. رابطه بسیار مشخصی بین ارتفاع و درجه حرارت وجود دارد، به طوری که با افزایش ارتفاع، دما کاهش می یابد. با توجه به وجود ناهمواری های استان که در بخش های غربی و جنوب غربی توزیع شده است، مسلما این نواحی دارای دمای کمتر بوده در حالی که نواحی پست شرقی و شمال شرقی استان دارای درجه حرارت بالاتری می باشد. البته میزان کاهش دما به ازای ارتفاع تابع یک سلسه عوامل و فاکتورهای جغرافیایی ست که از منطقه ای به منطقه دیگر فرق می کند. حداکثر مطلق دما در اکثر ایستگاه ها بیشتر از ۴۰ درجه سانتی گراد و حداقل دما در تمامی ایستگاه ها، زیر صفر درجه است. اختلاف بین سردترین و گرم ترین نقاط استان اصفهان حدود ۸۰ درجه سانتی گراد بوده که این رقم قابل ملاحظه است. دامنه تغییرات دما. ارقام بالایی را نشان می دهد که محصولات کشاورزی. زراعی و باغی می بایست دامنه زیاد تغییرات دمایی را تحمل نمایند.
شهر اصفهان به عنوان دومین شهر آلوده کشور در بیش از پنج ماه از سال با مشکل شدید آلودگی ناشی از تجمع گازهای آلاینده در زیر لایه اینورژن روبه رو می باشد. هر چه سقف این لایه به سطح زمین نزدیکتر باشد نشان دهنده تجمع این گاز ،در ضخامتی کمتر و نزدیکتر به سطح زمین است. لذا هر نوع برنامه ریزی در زمینه ترافیک و برنامه ریزی حمل و نقل باید متکی به بررسی دقیق اطلاعات اقلیمی مرتبط به اینورژن ها صورت گیرد.
ساعات آفتابی و ابری آسمان :
بررسی ساعات آفتابی که رابطه معکوسی با میزان ابری بودن آسمان دارد در اقلیم شناسی هر منطقه دارای اهمیت است. در برنامه ریزی های عمران و مسکن نیز می توان از تشعشع خورشیدی به صورت انرژی بهره مند گردید. بدون شک استان اصفهان همانند بخش عظیمی از کشورمان از پتانسیل بسیار بالایی از تشعشع خورشیدی برخوردار است که در بخش تولید محصولات زراعی حائز اهمیت است. با افزایش دما و شروع فصل گرما تعداد ساعات آفتابی به شدت افزایش می یابد، لذا با اطمینان میتوانیم ادعا کنیم که شهر اصفهان با بیش از ۳۱۸۰ ساعت آفتابی در طول سال، دارای یکی از بالاترین تعداد ساعات آفتابی در منطقه است که با توجه به در اختیار بودن آبهای سطحی زاینده رود و وجود خاک های آبرفتی مناسب در زمینه تولید بسیاری از محصولات کشاورزی بالاترین بازدهی مشاهده می شود هر چند تفاوت هایی در این میزان نسبت به موقعیت جغرافیایی محل به چشم می خورد. اما این شرایط در بخش اعظم استان اصفهان به خصوص نواحی شرقی، مرکزی و شمالی وجود دارد. در برنامه ریزی مسکن باید نهایت دقت در استفاده از اثرات مفید این انرژی به عمل آید.
رطوبت نسبی :
بررسی رطوبت نسبی از دیدگاه تعدیل شرایط زیستی و محیط ، دارای اهمیت است. استان اصفهان با توجه به شرایط جغرافیایی و دور بودن از منابع رطوبتی، عموما در دوره گرم سال از رطوبت نسبی بسیار پایین تر از نقطه اشباع برخوردار است. زیرا گرمای زیاد و و قطع منابع رطوبت زا و باران زا، رطوبت نسبی را به حداقل خود می رساند و از این رو در تابستان شرایط خشک فیزیکی در این استان به خصوص نواحی مرکزی، شمالی و شرقی شدت می یابد. معمولا مناطق کوهستانی استان که دمای کمتری دارند دارای رطوبت نسبی بالاتری هستند.
رطوبت نسبی در ساعات ۶٫۵ صبح بیشتر از سایر اوقات است، زیرا در روز به محض بالا آمدن آفتاب و بالا رفتن میزان انرژی حاصله از تابش خورشید، ظرفیت پذیرش نم نسبی محیط بیشتر می شود و در نتیجه رطوبت نسبی کاهش می یابد، چون اصولا منابع تامین رطوبت در اکثر نواحی استان و خود شهر اصفهان ضعیف است. و همچنین شدت تابش خورشید در روزهای گرم، میزان رطوبت نسبی را به پایین ترین حد خود می رساند. مقایسه ایستگاه های نزدیک تر به زاینده رود نشان می دهد که در ماه های گرم سال افزایش بخار حاصل از تبخیر آب زاینده رود در بالاترین رطوبت نسبی این ایستگاه تاثیر دارد و به طور قیاسی می توان قضاوت نمود که ایستگاه هایی مانند خور و بیابانک و مناطقی مثل جندق در شمال شرقی استان دارای مقادیر بسیار پایین رطوبت نسبی باشند. بنابراین در فصول گرم سال استفاده از برودت حاصل از تبخیر از طریق افزایش رطوبت محیط در شهر های بزرگی مثل اصفهان کاملا ضروری است و می تواند به ایجاد شرایط آسایش کمک نماید.
باد :
یکی از مسائل اساسی در بررسی اقلیمی، سمت و سرعت باد است، که علاوه بر نقش آن در افزایش تبخیر می تواند در تحمل شرایط دمایی بالا عامل آسایش محسوب شود ولی با توجه به نقش فرسایشی آن اثرات منفی هم در منطقه به خصوص نواحی شرقی و شمالی استان اصفهان می تواند داشته باشد.
متاسفانه آمار مربوط به باد، فقط در ایستگاه های سینوپتیک تهیه می شود. بادهای حوزه اصفهان مربوط به بخشی از چرخش بزرگ سیاره ای است که منطقه خاورمیانه را تحت تاثیر قرار می دهد. کانون اصلی این باد ها سیستم های گوناگون فشاری است که در طول سال به تناوب، جابه جا می شود و مسیر اصلی و سرعت بادها را دستخوش تغییر قرار می دهد. این بادها با ورود به جلگه اصفهان و برخورد با سطح متنوع زمین به تناوب از مسیر اصلی خود خارج شده و سرعت آنها تشدید یا تضعیف می شود. به طور کلی بادهای غالب در این منطقه دارای جهاتی مابین غرب و جنوب غربی تا غرب و شمال غربی بوده و میانگین سالانه آنها از ۱۶قطاع جمعا به ۱۴ درصد می رسد . میانگین سالانه باد های شرقی نیز با ۴٫۲ درصد نسبت به سایر جهات قابل توجه است. البته درصد فراوانی بادهای غربی در فاصله ماه های زمستان تا بهار رو به افزایش است، به طوری که در فروردین ماه جمع قطاع مزبور به ۳۳٫۶ درصد می رسد. فراوانی جهت بادها در تابستان چرخش محسوسی به سمت قطاع شرقی دارد و مولفه بادهای شرقی در ماه اوت با ۲۲٫۸ درصد نسبت به سایر جهات غالب می گردد. علت این امر تعویض حوزه پر فشار آنتی سیکلونیک سیبری به سیلکن آسیایی است.
در پاییز مجددا با آغاز استقرار میدان پر فشار سیبری و نفوذ فروبادهای مدیترانه ای در ارتباط با جهت گیری باند بادهای غربی به سمت جنوب، مجددا جهت غربی ۱۲٫۸ درصد غالب می شود. لذا مطالعه سیر شبانه روز دستخوش تغییر می شود. فراوانی در قطاع، در روز افزایش یافته و اوج آن با ۱۰تا ۱۲ درصد به ساعات بعد از ظهر می کشد، اما در طول شب مقادیر آن با ۲ تا ۶ درصد در مورد بادهای غربی و یک درصد در ساعات ما بین ۶ تا ۲۱ صبح رو به کاهش می گذارد. در زمستان، باد های غربی در ساعات بعد از ظهر به حد اکثر ۱۸ درصد و در طول شب به ۹ درصد و باد های شرقی به ۶ درصد در مواقع ظهر و به یک درصد در اوقات شب محدود می شود. در فصل بهار رقم مزبور به ۲۲ و ۸ درصد برای بادهای غربی و ۸ و ۱ درصد برای بادهای شرقی می رسد. در فصل تابستان بادهای غربی جای خود را به بادهای شرقی و جنوبی می دهد و میزان آن در طول ساعات بعداز ظهر به ۷ تا ۱۶ درصد می رسد. در تمام طول شب ، بادها از فراوانی کمتری برخوردار بوده و رقم آنها از ۴ درصد برای بادهای جنوبی به ۱ درصد برای بادهای شرقی تجاوز نمی کند. در پاییز، روند بادها همانند زمستان تکرار می شود. حداقل سرعت باد با حدود ۳٫۸ گره مربوط به باد شمال شرقی است از این قطاع باد تا قطاع جنوب و جنوب غربی با ۸٫۳ گره رو به افزایش می گذارد. سرعت باد در قطاع جنوب غربی کمی ضعیف می شود که حالت ترمز کنندگی ارتفاعات جنوب غربی اصفهان در این امر بی تاثیر نیست. روند کاهش سرعت باد نیز در جهت شمال غرب مجددا افت بیشتری را نشان می دهد که با استقرار کوه محمود آباد در این جهت مربوط می باشد. تعویض جهت و سرعت بادها، در طول سال بیش از همه در دو قطاع اصلی غربی و شرقی انجام می گیرد. و سایر جهات از فراوانی چندانی برخوردار می باشد. میانگین سرعت سالانه باد که با میزان آلودگی نسبت عکس دارد. منطقه اصفهان به ۶٫۱۳ گره می رسد این بادها در اوایل و اواسط بهار از حداکثر سرعت برخوردار دارند و میانگین هر یک از آنها به بیش از ۷ گره می رسد.
روادید هوای آرام که در تشدید درجه آلودگی هوا نقش فعالی را ایفا می کند با ۵۶٫۱ درصد از کل موارد دیده بانی مورد بررسی قرار گرفته است. اوقات هوای آرام همان گونه که انتظار می رود، در بهار کمتر بوده، اما در سایر فصول از ۵۰ درصد تجاوز می کند و حتی در پاییز به بیش از ۷۰ درصد می رسد. حداقل ساعات آرام ۲۵٫۴ درصد در اوقات ظهر و حداکثر آن با ۸۶٫۵ درصد در ساعات نیمه شب متمرکز می باشد. بنابراین حساس ترین مواقع روز و سال از نظر افت توان تهویه طبیعی جو، درنتیجه تشدید درجه آلودگی در اصفهان مربوط به اوقات شب به ویژه در طول پاییز و زمستان می باشد.
مقدار بارش :
مطالعه میزان بارندگی در نقاط مختلف استان اصفهان بیانگر این حقیقت است که اختلاف بسیار شدیدی بین پر باران ترین و کم باران ترین ایستگاه دیده می شود. بخش اعظم بارندگی استان اصفهان مربوط به جزییات مدیترانه ای است که از سمت غرب از اوایل پاییز تا اواسط بهار این منطقه را تحت تاثیر قرار می دهند. براساس مطالعات محققین مختلف سالیانه حدود ۴۰ مرکز کم فشار در دوره سرد سال و اوایل بهار، مناطق مختلف کشور را تحت تاثیر خود قرار می دهند. که قریب ۲۵ درصد آن از منطقه اصفهان عبور کرده است و استان اصفهان را زیر نفوذ خود می گیرند. لازم به یاد آوری است که به علت موقعیت خاص استان که در پناه نواحی مرتفع غربی قرار گرفته، توده های هوای مرطوب و سیکلون ها غربی قبل از رسیدن به این استان بخش اعظم رطوبت خود را از دست می دهند. از این رو بخش اعظم استان از بارندگی قابل ملاحظه ای، برخوردار نمی گردد .
در این استان مقدار بارش از غرب به شرق و جنوب به شمال کاهش می یابد به طوری که در مناطق مرتفعی مثل ارتفاعات کوهرنگ به بیش از ۱۰۰۰ میلی متر و حتی ۱۳۰۰ میلی متر هم می رسد. بارندگی این مناطق کوهستانی اغلب زمستانی و بهاره است زیرا باد های غربی و سیکلون های مدیترانه ای که عامل اساسی بارش هستند در این فصول حاکمیت دارند. در فصل گرم همانند اکثر نقاط کشور و مرکز پر فشار جنب حاره برجو بالای استان حاکم گردیده و باعث قطع کلیه سیستم های باران زا و بارش در سطح استان می شود تنها با حرکت سالیانه این مراکز پرفشار عرض های پایین تر جغرافیایی در فصول پاییز و زمستان بادهای غربی و در نتیجه سیکلون های مدیترانه ای امکان رسیدن به استان اصفهان و ایجاد بارندگی را پیدا میکنند.
با وجود اینکه برخی از این ایستگاه ها فاقد دوره های طولانی آماری هستند ولی همین ارقام می تواند تفاوت شدید میزان باران در سطح استان اصفهان را نشان دهد. بررسی نشان می دهد که بخش اعظم استان دارای بارش کمتر از ۲۰۰ میلی متر است که در زمره مناطق نسبتا کم باران کشور قرار می گیرد (متوسط باران ۲۸۰ میلی متر است). خطوط همباران در نواحی شمالی و شرقی استان از همدیگر فاصله زیادی گرفته و در نواحی جنوب غربی به حداکثر تراکم خود می رسد . هرچه به سمت غرب استان پیش برویم این خطوط دارای نظم بهتری است و با یک روند منظم افزایشی رو به رو می شود. در سمت غرب و جنوب غربی مبارکه، به شدت به تراکم خطوط همباران اضافه شده تا به قطب بارش یعنی ایستگاه قیس برسیم. به طور کلی بارش از غرب به شرق و از جنوب غربی به سمت شمال شرقی، در سطح استان اصفهان با کاهش شدیدی روبه رو می شود. بخش اعظم بارش در نواحی مرتفع به صورت برف است که در تغذیه جریانات سطحی و زیر زمینی در بقیه ایام سال نقش قابل ملاحظه ای را ایفا می کند.
درجه بری بودن استان اصفهان :
تعیین میزان بری بودن هر ایستگاه هواشناسی از نظر جغرافیایی برای هدف های معینی از اهمیت ویژه ای برخوردار است، زیرا این امر تضاد شرایط دوره گرم و سرد سال را به خوبی روشن می کند. هرچه میزان بری بودن یک منطقه کمتر باشد، شرایط حرارتی آن متعادل تر و هرچه این میزان بیشتر باشد تضاد در دوره های مختلف سال بارزتر است.
شرایط خاک های اصفهان :
– قابلیت نفوذ: بافت خاک در وسط دشت که از رسوبات ریزتزی تشکیل یافته است، سنگین بوده و قابلیت نفوذ آب در خاک آهسته می باشد. زارعین برای سبک کردن اراضی، سنگریزه کودهای حیوانی به خاک اضافه می نمایند. تا خلل و فرج خاک افزایش یافته و آب بتواند در خاک نفوذ نماید.
– بافت خاک: خاک ها اکثرا در مناطق شوره زار سنگین و رسی بوده و قابلیت نفوذ این گونه خاک ها، بسیار آهسته است. در نتیجه تبخیر غالبا سطح اراضی مذکور با قشر سفیدی از نمک و مواد حلال در آب پوشیده شده و بافت خاک در مجاورت رودخانه و دامنه کوه به علت وجود سنگریزه و شن و سبک تر است به طوری که قابلیت نفوذ آب نسبتا سریع و ظریف نگهداری آب در این گونه خاک ها کمتر است.
– شوری خاک: مسئله شوری در اطراف نکو آباد و اطراف اصفهان حائز اهمیت بوده و اکثر اراضی قابل کشت است. خوشبختانه میزان مواد محلول در خاک های مناطق مذکور قابل توجه نمی باشد.
– در قسمت های مرکزی منطقه نکوآباد و اطراف اصفهان که از خاک های رسوبی قدیمی تشکیل شده است خاک ها عمیق بوده و محدودیتی از لحاظ عمق وجود ندارد در اراضی مجاور زاینده رود که از رسوبات جدید رودخانه ای تشکیل شده است، عمق خاک از ۲۵ سانتی متر تا ۵۰ سانتی متر متغییر بوده و به یک طبقه شن می رسد.
– سیل گیر : اراضی اطراف اصفهان سیل گیر نبوده و از این جهت خساراتی وارد نمی سازد و لیدر مواقع طغیان رود خانه و بارندگی های بسیار شدید آب سطح اراضی مذکور را پوشانده و محصول را دچار مخاطره می کنند.
پستی و بلندی: به طور کلی اراضی استان اصفهان، بدون پستی و بلندی می باشد.
عناصر شاخص معماری اصفهان:
آتشگاه :
به راستی را که اثری پیش از پیروزی تازیان بر جا نمانده است، جز آن که فراز تپه ای مخروطی در چهار میلی غرب شهر هنوز می توان بقایای بنای خشتی یک آتشگاه یا پرستشگاه آتش زردتشتیان را دید که ریشه در روزگار ساسانیان دارد. اکنون دیگر از آتشگاه های کهن ایران چیز چندانی بر جای نیست اطراف تکه دیوارهایی فاقد تاریخ مشخص از آتشگاه حومه ی آنچه مانده، بنای محقری است که به یقین به هیچ وجه پیش از اسلامی نیست، و نیز مصالح ساختمانی پراکنده ای وجود دارد، محتملا به بخشی از بنای اصلی، منظره ی دلکش مشهود از فراز تپه، بی شک جایزه ی آنهایی است، که رنج صعود بر خود را هموار می کنند و بر فراز تپه می رسند.
مسجد جمعه (مسجد جامع): اثر سلجوقی و مغولی
اگر میدان و بناهای پیرامونی اش نخستین مزه ی اصفهان شاه عباس را به سیاح می چشاند، مسجد جمعه معرفی کامل چیزی است که شاید بتوان آن را با عبارت شهر ((پیش از عباس)) وصف کرد، زیرا این اثر خلاصه و زبده ی معماری ایران از دوران سلجوقی تا صفوی مقدم است و بی تردید اثر کهن تری را در بر نهفته دارد. ساخت و سازهای به جا مانده از عهد سلجوقی و مغولی شامل دو گنبد خانه، شبستان اولجایتو و دالان مسقفی است که در دوره های گوناگون میان سده ی دوازدهم تا چهاردهم ایجاد شده اند. این آثار به خاطر زیبایی صوری ناب، در حد کمال سازه ای، قابل توجه اند. محراب شکوهمند اولجایتو در مسجد جامع مورخ ۱۳۱۰، با امضای ((عمل بدر)) یادگار سلطان محمد اولجایتو در اصفهان است. محراب گچبری است. فنی که که در آن زمان هزار سال پیشینه پشت سر داشت. نقش محراب خطاطی نسخی را بر آورده در تقابل با بر گچه های متصل به ساقه ای پیچنده و روند با حاشیه ای از برگ های تاک با قاب گل هایی که معمولا لوتوس خوانده اند. این کار استادانه ترین و نه ضریف ترین محراب گچبری مغولی در ایران است. هر چند با شکوه، اما با دیواری که به آن پشت داده عجین نشده است، منضوی و قایم به خود افتاده، به مثل چون محرابی بزرگ در کلیسایی که برای آن طراحی نشده است. افزون بر این لعاب دلپذیر زمانه ی خود را هم ندارد، اما در عوض دوده ی گرد و خاک ترافیک چهره ی آن را فروپوشیده است.
عالی قاپو :
به احتمال بسیار نخستین کاری که باید می شد، تبدیل کاخ محقر تیموری به عالی قاپو یا ((باب عالی)) بود، که در عین حال هم منزل بود و هم جایگاه تماشاچیان و هم بارگاه و سر در دولتی که به محوطه ی کاخ ها باز می شود. این کاخ به مجرد آماده شدن، مرکز فرماندهی عباس شد و در همین حال معماران به ساختن پایتخت جدید پرداختند به راهنمایی عباس، و اغلب به نظارت عباس. کاخ اصلی کوتاه و فربه می نمود، عباس سه طبقه ی دیگر به آن افزود و گسترد تا ایوان بزرگ سر پوشیده ایجاد شد که دیدی مشرف بر چشم انداز میدان داشت. بی گمان سردر، اگر شگرف نباشد مسحور کننده هست. بیشتر اتاق ها کوچک و خانگی است و باید عباس از خود مانی بودن آنها لذت برده باشد. طبقه ممتاز عالی قاپو تالار تختگاه مجلل آراسته و ایوانی است با ستون های رعنای چوبی، سقف شگرفی و حوض مستطیلی با دیواره های سنگ یشم. آب حوض را ماشین های هیدرولیکی که با گاو کار می کردند، بالا می کشیدند. در عصر صفوی تقدس خاصی بر سردر عالی قاپو داده بودند. کسی مجاز به عبور سواره از آستانه نبود و حتی شاه پیاده از آن عبور می کرد. نام درست این باب نه ((عالی قاپو)) است و نه ((الله قاپو)) بلکه ((باب عالی)) قرائت صحیح این نام است.
چهار باغ :
چهار باغ شانزلیزه ی اصفهان را عباس طرح انداخت تا ورودی عظیم پایتختش باشد. نام آن را معنی چهار تا باغ است از چهار تاکستانی مأخوذ است که در اصل در جای خیابان قرار داشتند. خیلی طبیعی می بایست این طور تصور می شد که عباس خیابان خود را مستقیما به میدان کشیده باشد، تا چشم انداز را بنگرد. همانا این خیابان همان قدر که گردشگاه بود گذر گاه این بخش بالایی نیز بود، از سوی دیگرش پس از گذر از رودخانه یک خیابان اصلی می شد منتهی به باغ های شاهی هزار جریب و جلفا. به جز چهار باغ گذرهای سرباز دیگری به باغ ها و غرفه های دیگر می رفتند. باغ تخت بود، باغ بلبل، باغ مو، باغ توت ،باغ درویشان و جزء آن.
مدرسه چهارباغ
پل های زاینده رود:
زاینده رود اصفهان را از حومه جنوبی خود یعنی جلفا و اقامتگاه زردشتیان در زمان صفویان جدا می کند. از کوه های زاگرس در غرب اصفهان سرچشمه می گیرد، کشتزارهای اصفهان را آبیاری می کند و آنگاه در مرداب نمک گاو خونی در امتداد جاده یزد فرو می میرد . پنج پل در شهر و حومه و رودخانه بسته اند. دو پل به نام دوره صفوی، سی و سه پل و پل خواجو می باشد. هر چند پل سی و سه چشمه عریض تر است و بسیار درازتر از پل خواجو، دومی در نظر بسیاری از مردم امروز جذاب تر است. پل خواجو، مانند چهار باغ روزگاری تفریح گاه عصرانه ی مردم اصفهان بود. دوبروین نوشت: (شما گروهی از مردم را می بینید چه زن ، چه مرد کنار رودخانه، نزدیک آبشار و در راهی که در طول طاق های پل می گذرد هوا خوری می کنند، بعضی سوار بر اسب، بعضی پیاده، دود می کنند و قهوه می خورند، که حاضر است و برایشان فراهم شده.). امروزه بجز اوقاتی که برف های کوهستان سریع آب می شود و زاینده رود معصوم را تماشایی می کند، اینجا جزء گروهی محدود تعدادی زنان رخت شوی و کودکان ولگرد دیده نمی شود.
بازارها :
در انتهای شمالی میدان بازار قیصریه یا (بازار شاه) واقع است و دالان های بازارهای کوچک تر از اطراف آن منشعب و به قلب شهر قدیم منتهی می شوند. سر در قیصریه همزمان با سردر مسجد شاه ساخته شد که روبه روی آن قرار گرفته و به یک معنا بازتاب آن است. در فاصله زمانی کوتاه یک نسل اصفهان متحول شده بود. در اروپا طراحی شهری در این زمان چیز بعیدی نبود، اما در آسیا نامحتمل نبود که اطراف مسجد جمعه را به طور مغشوش و درهم و برهم گشاد کنند. همانطور که در شهر های قرون وسطایی اروپا پیرامون کلیساهای جامع و کاخ هایشان را را توسعه می دادند. عباس کبیر در داشتن مفهوم از یک شهر متروپولیس منظم شرقی پیشگام بود. متروپولیسی تواناتر از حد مقایسه با عالی ترین شهرهای جهان مسیحیت. فقط در سده اخیر است که تقلایی می شود تا با ایجاد یک شبکه شطرنجی خیابان های عریض (هنوز ناقص) طرح عباس به نتیجه منطقی خود برسد.
هشت بهشت :
در چهارباغ تقریبا رو به روی مدرسه مادر شاه دروازه پر تزییناتی هست که فعلا بسته است، که در محور باغ بلبل قبلی است و کاخ کوچک هشت بهشت همین جا بنا شده است، امروزه این بنا در حال فرو پاشی و اسفبار است.
چهل ستون :
چهل ستون در باغ شاهی پشت عالی قاپو واقع شده است . کاخی تشریفاتی بود مختص مراسم دولتی و به ویژه برای پذیرش سفارت های خارجی. باغ چهل ستون فرح انگیز است واین تقریبا تمام آن چیزی است که از پارک وسیعی که کاخ های سلطنتی در آن قرار داشتند، باقی مانده است.