اسکان غیررسمی از جمله پدیده های ناشی از شهرنشینی شتابان معاصر و از جلوه های فقر شهری است که به عنوان معضلی در برابر توسعه پایدار، به صورت خودرو در درون یا اطراف شهرها ظاهر شده است. این نوع اسکان با قدمتی یک صد ساله، در شهرهای بزرگ ایران ناشی از تحولات اجتماعی، اقتصادی و روند شهرنشینی و شهرگرایی ناهمگون و بی برنامه ایران است. رویکردهای مختلفی در برخورد با این نوع اسکان، آزمایش و با شکست مواجه شده اند، که در حال حاضر سیاست توانمندسازی به عنوان رویکردی جامع و همه سونگر در جهت ساماندهی این نوع سکونتگاهها بکار می رود.
هدف از انجام این تحقیق بررسی سیاست توانمندسازی در ساماندهی بافت های محلات سورو و چاهستانیها شهر بندرعباس و شناسایی سکونتگاههای غیررسمی یأس و امید از یکدیگر و ارائه راهکارهایی مناسب برای هر یک از محلات چاهستانیها(سکونتگاه یأس) و سورو(سکونتگاه امید) با توجه به پتانسیل های درونی آنها می باشد. که پس از استخراج داده های حاصل از پرسشنامه با استفاده از نرم افزارSPSS پنج شاخص کیفیت ابنیه، میزان مهاجرت، بافت اقتصادی(نوع اشتغال و میزان درآمد ماهیانه خانوار)، امنیت و نیز میزان مشارکت، به عنوان شاخص های مهم و تأثیرگذار در کیفیت یک محله، به منظور انجام تحلیل سلسله مراتبی(AHP) در محیط Expert Choice و مقایسه دو به دو محلات مورد مطالعه، استفاده شده است.
بر اساس یافته های تحقیق، محله سورو به لحاظ اجتماعی، اقتصادی و نیز میزان امنیت و مشارکت از وضعیت بهتری نسبت به محله چاهستانیها برخوردار است، در حالیکه به دلیل گذر زمان و فرسودگی، به لحاظ شاخص کالبدی دارای وزن و امتیاز کمتری می باشد.
یافته های تحقیق بیانگر این موضوع است که هر دو سیاست تأمین حق مالکیت قانونی و تأمین امکانات و خدمات در محله، می توانند باعث افزایش میزان مشارکت ساکنین در امر بهسازی محله گردند. اثبات فرضیه سوم نیز که از طریق بررسی رابطه میان مشارکت و میزان وابستگی ساکنین به نهادهای دولتی(میزان استفاده ساکنین از امکانات دولتی) انجام شد، بیانگر این موضوع است که ساماندهی و توانمندسازی در محله سورو از طریق سیاست نوسازی مشارکتی و در محله چاهستانیها از طریق سیاست های تشویقی- حمایتی دولت امکانپذیر است.
فصل اول: مقدمه
۱-۱-طرح موضوع و بیان مسئله ۳
۲-۱- اهمیت و ضرورت تحقیق ۸
۳-۱-اهداف تحقیق ۱۳
۱-۳-۱- هدف کلی ۱۴
۲-۳-۱- اهداف جزئی (عملیاتی ۱۴
۴-۱- سئوالات تحقیق ۱۵
۵-۱-فرضیه های تحقیق ۱۵
۶-۱-روش تحقیق ۱۶
۷-۱-روش و ابزار گردآوری اطلاعات ۱۶
۸-۱- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات ۱۷
۹-۱-مراحل انجام تحقیق ۱۸
۱۰-۱-فرآیند تحقیق ۱۹
فصل دوم :مبانی نظری و پیشینه تحقیق
مقدمه ۲۲
۱-۲-توسعه پایدار ۲۴
۲-۲-اهداف توسعه پایدار ۲۶
۳-۲- ابعاد توسعه پایدار ۲۷
۴-۲- توسعه پایدار شهری ۲۸
۵-۲- اسکان غیررسمی و توسعه پایدار شهری ۳۰
۶-۲- سکونتگاههای غیررسمی و مفاهیم مرتبط با آن ۳۴
۱-۶-۲- زاغه نشینی ۳۴
۲-۶-۲- حاشیه نشینی ۳۴
۳-۶-۲- سکونتگاههای غیررسمی ۳۵
۷-۲- عوامل مؤثر بر شکل گیری اسکان های غیررسمی در کشورهای در حال توسعه….. ۳۷
۱-۷-۲- عوامل ساختاری جامعه ۳۷
۲-۷-۲- عوامل سازمانی ۳۸
۳-۷-۲- فقدان سیستم های حمایتی و مشارکتی ۳۸
۴-۷-۲- وجود باندهای نامشروع قدرت و بورس بازی زمین ۳۹
۵-۷-۲- سیاست های مداخله و تأمین مسکن ۳۹
۶-۷-۲- قابل اجرا نبودن ضوابط ساختمانی برای فقرای شهری ۴۰
۸-۲- معیارهای شناسایی اسکان غیررسمی ۴۲
۱-۸-۲- ویژگی های کالبدی و فضایی ۴۳
۲-۸-۲- ویژگی های اقتصادی ۴۴
۳-۸-۲- ویژگی های اجتماعی- فرهنگی ۴۵
۴-۸-۲- ویژگی های حقوقی ۴۷
۹-۲- دیدگاه های رایج در زمینه اسکان غیررسمی ۴۸
۱-۹-۲- دیدگاه لیبرال ۴۹
۲-۹-۲- دیدگاه رادیکال ۵۰
۳-۹-۲- دیدگاه جامعه گرایان جدید ۵۱
۴-۹-۲- دیدگاه مسأله گرا (عمدتاً متعلق به قبل از دهه ۱۹۷۰ ۵۲
۵-۹-۲- دیدگاه بنیادگرا (عمدتاً پایه گرفته در دهه ۱۹۷۰ ۵۲
۶-۹-۲- دیدگاه های هدفگرا (راهبردی)( از نیمه دوم دهه ۱۹۸۰
و به خصوص ۱۹۹۰ تاکنون ۵۳
۱۰-۲- رویکردهای مداخله با اسکان های غیررسمی در جهان ۵۶
۱-۱۰-۲- رویکرد نادیده انگاری ۵۶
۲-۱۰-۲- رویکرد حذف و تخلیه اجباری ۵۶
۳-۱۰-۲- رویکرد مسکن عمومی ۵۷
۴-۱۰-۲- رویکرد زمین و خدمات ۵۷
۵-۱۰-۲- رویکرد خودیاری ۵۸
۶-۱۰-۲- رویکرد ارتقاء بخشی (بهسازی ۵۹
۷-۱۰-۲- رویکرد توانمندسازی ۶۰
۱۱-۲- فرآیند اجرایی شدن سیاست توانمندسازی ۶۳
۱-۱۱-۲- رویکرد اجتماع-محور ۶۳
۲-۱۱-۲- مشارکت ۶۴
۳-۱۱-۲- ظرفیت سازی ۶۶
۴-۱۱-۲- امنیت تصرف(سکونت ۶۹
۱-۴-۱۱-۲-سیاست های اجرایی شدن تأمین حق اقامت و امنیت سکونت ۷۰
۱-۱-۴-۱۱-۲- سیاست قانونی کردن مالکیت ۷۰
۲-۱-۴-۱۱-۲- سیاست تأمین خدمات پایه در سکونتگاه های غیررسمی ۷۱
۳-۱-۴-۱۱-۲- سیاست نوسازی و توسعه مجدد ۷۱
۱۲-۲- رویکردهای مداخله با اسکان های غیررسمی در ایران ۷۲
۱۳-۲- سند توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی ۷۵
۱-۱۳-۲- اهداف کلان سند توانمندسازی ۷۶
۲-۱۳-۲- اصول سند توانمندسازی ۷۶
۱۴-۲- پیشینه تحقیق ۷۷
۱۵-۲- جمع بندی و چارچوب نظری تحقیق ۸۳
فصل سوم : شناخت محدوده مورد مطالعه
۱-۳- سکونتگاه های غیررسمی شهربندرعباس ۸۷
۲-۳- تجارب ساماندهی و توانمندسازی اسکان غیررسمی بندرعباس ۹۰
۱-۲-۳- بانک جهانی ۹۰
۲-۲-۳- طرح مطالعات توانمندسازی محلات شهر بندرعباس ۹۳
۳-۳- شناخت محدوده مورد مطالعه ۹۴
۱-۳-۳- موقعیت قرارگیری محلات موردنظر ۹۴
۱-۱-۳-۳- محله سورو ۹۴
۲-۱-۳-۳- محله چاهستانیها ۹۷
۲-۳-۳- قدمت و زمان شکل گیری محلات مورد مطالعه ۹۹
۱-۲-۳-۳- قدمت محله سورو ۹۹
۲-۲-۳-۳- قدمت محله چاهستانیها ۹۹
۴-۳- مطالعات کالبدی و فیزیکی محلات سورو و چاهستانیها ۱۰
۱-۴-۳- ساختار کلی محلات سورو و چاهستانیها ۱۰۰
۲-۴-۳- قدمت و عمر بنا ۱۰۳
۳-۴-۳- نوع دسترسی ها و نحوه شکل گیری آنها ۱۰۴
۴-۴-۳- بررسی و مقایسه کاربری ها و امکانات موجود در هر از یک
محلات مورد مطالعه با استانداردهای موجود ۱۰۸
۵-۳- تحولات جمعیتی محلات سورو و چاهستانیها ۱۱۴
۱-۵-۳- تغییرات جمعیت و میزان نرخ رشد ۱۱۴
۲-۵-۳- تعداد و بعد خانوار ۱۱۷
۶-۳- ترکیب اقتصادی محلات سورو و چاهستانیها ۱۱۸
۷-۳- جمع بندی ۱۲۱
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها
مقدمه ۱۲۴
۱-۴- تأثیرات زیست محیطی بر سکونتگاه های غیررسمی مورد مطالعه ۱۲۵
۱-۱-۴- خطرفروپاشی ساختمان هادرمقابل عوامل طبیعی ۱۲۶
۲-۴- ارزیابی بافت فیزیکی محلات ۱۲۷
۱-۲-۴- بررسی کیفیت ابنیه ۱۲۷
۲– ۲– ۴– میزان دسترسی واحد های مسکونی به تأسیسات زیربنایی ۱۳۱
۳-۲-۴-کیفیت روشنایی محله از دید ساکنین ۱۳۲
۳-۴- مورفولوژی اجتماعی ۱۳۳
۱-۳-۴- ترکیب سنی و جنسی پاسخگویان ۱۳۳
۲-۳-۴- میزان تحصیلات پاسخگویان ۱۳۴
۳-۳-۴- میزان مهاجرپذیری محله ۱۳۶
۱-۳-۳-۴- بومی و غیربومی بودن ساکنین ۱۳۶
۲-۳-۳-۴- مبداء مهاجرت ساکنین ۱۳۷
۳-۳-۳-۴- علت مهاجرت ساکنین ۱۴۱
۴-۳-۴-میزان احساس تعلق به محله ۱۴۳
۱-۴-۳-۴- سابقه سکونت در محله ۱۴۴
۲-۴-۳-۴- نوع سکونت در محله از دید ساکنین ۱۴۵
۴-۴-۳-۴- رضایتمندی ساکنین از محله ۱۴۷
۴-۴- مشارکت ۱۴۹
۱-۴-۴- سابقه مشارکت ۱۴۹
۲-۴-۴- میزان مشارکت در محلات مورد مطالعه ۱۵۰
۳-۴-۴- نوع مشارکت ۱۵۲
۵-۴- امنیت اجتماعی محله ۱۵۳
۱-۵-۴- امنیت و جرایم موجود در محلات مورد مطالعه ۱۵۴
۲-۵-۴- میزان امنیت اجتماعی از دید ساکنین ۱۵۶
۶-۴- وضعیت اقتصادی و توان مالی ساکنین ۱۵۷
۱-۶-۴- وضعیت اشتغال ساکنین ۱۵۸
۲-۶-۴- میزان درآمد ماهیانه ۱۶۰
۳-۶-۴- نوع مالکیت ۱۶۱
۷-۴- میزان وابستگی به نهادهای دولتی ۱۶۳
۸-۴- ارزیابی عملکرد نهادهای دولتی در خدمات رسانی به محلات موردمطالعه ۱۶۵
۹-۴- تعیین محلات یأس و امید با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی(AHP 167
۱۰-۴- مسائل و مشکلات محلات از دید ساکنین ۱۷۱
۱۱-۴- جمع بندی ۱۷۶
فصل پنجم: آزمون فرضیه ها و ارائه راهکار
مقدمه ۱۷۸
۱-۵- آزمون فرضیه ها ۱۷۹
۱-۱-۵- فرضیه اول ۱۷۹
۱-۱-۱-۵- به نظر می رسد تأمین حق مالکیت برای ساکنین محلات
چاهستانیها و سورو می تواند میزان تعلق خاطر آنها به محله را فراهم کند ۱۸۰
۲-۱-۱-۵- میزان تعلق خاطر می تواند باعث افزایش میزان
مشارکت مردمی گردد ۱۸۱
۲-۱-۵- فرضیه دوم ۱۸۲
۳-۱-۵- فرضیه سوم ۱۸۴
۲-۵- راهکارهای پیشنهادی در جهت ساماندهی محله سورو ۱۸۵
۳-۵- راهکارهای پیشنهادی در جهت ساماندهی محله چاهستانیها ۱۸۶
منابع و مآخذ
منابع فارسی ۱۸۷
منابع لاتین ۱۹۶
پیوست ها ۱۹۹