الله نور السموات و الارض
خداوند روشنایی آسمانها و زمین است
نور
.نورشفافترین ،نرمترین ، آساترین وارزانترین مواد ساختاری موجود در تولید کیفیت ها واشیای موردنیاز محیط انسانی است چیزی است که امکان شخصیت سازی وحیات بخشیندن به فعالیتهای روزمره وبازنمائی زندگی درتصورات وحالات روانی متغیررا فراهم می سازد.
نور نه تنها نقش مهمی درارزش گذاری بر عناصر معماری دارد .بلکه یکی از عوامل مهم تعیین کننده فضا نیز محسوب می شود نوردر دگرگونی ماهیت فضایی وکالبدی تاثیری بسیار دارد.
تعریف
نور از نظر فیزیکی عبارت است از انرژی تشعشعی که بِین طول موجهای مشخص واِقع شده است .
از سوی دیگر تظاهر دید از انرژی تشعشعی.
منابع نور
۱٫نور طبیعی
۲٫ نور ساختگی
اهمیت نور:
نورعاملی فعال در معرفی فضاست که قادراست از لحاظ بصری به فضا وسعت ببخشد و اولین شرط برای ادراک بینایی می باشد.در تاریکی مطلق ما نه فضا را می توانیم ببینیم و نه فرم و رنگ را اما نور تنها ضرورت فیزیکی نیست بلکه ارزش روانشناختی ان یکی از مهمترین عوامل زندگی در همه زمینه هاست انچه که باعث می شود اشکال بیشتر یا کمتر مورد توجه قرار بگیرند نحوه تظاهر انها در برابر نور است
نور درطبیعت:
نورطبیعی که حاصل انرژی حیات بخش درونی است به عنوان یکی از منابع وجود حیات برروی زمین محسوب می گرددعلاوه برآن نورمی تواند با رنگ هاوجلوه های متفاوت خودباعث تغییر چهره یک مکان شودزیرا نوردر هریک از فصول سال درآب و هواهای متفاوت و یا در هر زمانی از طول روز دارای چهره ای مخصوص به خود میباشد ضمنا هر مکانی دارای نور خاصی است که تنها به انجا تعلق دارد
تأثیرات روانی نورطبیعی
از تأثیرات + یا – تماس با نورطبیعی را می توان کنش متقابل بین ذهن و جسم تلقی کرد قرار گرفتن در معرض نور خورشید باعث افزایش ترشح برخی هورمون ها خواهد شد که نتیجه ان بروز حالت شادابی و توان غلبه بر مشکلات و نهایتا کاهش میزان استرس های روانی در زندگی روزمره خواهد بود
نوروبشر:
برا ی انسان نخستین ،نوربعنوان وسیله ای برا ی محاسبه ی زمان محسوب می شد.
از دوران ماقبل از تاریخ همواره اجسام نورانی که تجسمی از یک شیی زنده را درذهن بیدار می کردند توسط بشر موردستایش واحترام قرارگرفته ومشتاقانه برایشان جشن می گیرفتند آنها راعبادات کرده می پرستید از این رو توجه بیشتر به عضو نور دراغلب فرهنگ های اولیه بشری ودرجوامعی با آداب ورسوم وعقایدمذهبی متفاوت همچنان در طول زمان مشاهده می شودبرخی از جوامع نورخورشید به خاطر روشن نمودن عالم که مسیرحرکت زندگی را نشان می داده می پرستیدند وبرخی دیگر درخشش اجسام نورانی رابعنوان عامل ایجاد فعل وانفعالاتی روزآور جهت دست یابی به حیطه هایی ماورای دیفای زمینی تلقی می کردند.
نور نماد عقل الهی و منشأ تمام پاکی ها و نیکی ها است و خارج شدن انسان از تاریکی جهل و تابیده شدن نور معرفت در وجودش همواره یک هدف نهایی می باشد. در اثر تابیده شدن نور الهی به درون کالبد مادی، یعنی جایگاه نفس آدمی است که انسان به رشد و تکامل معنوی می رسد در نتیجه برای نمایش این تمثیل در معماری اغلب بناهای مذهبی ، نور به عنوان عنصری بارز و مستقل از سایر عناصر و مفاهیم به کار رفته در ساختمان به کار گرفته می شود به گونه ای که شعاع های آن به طور واضح در داخل کالبد مادی و تاریک حجم قابل مشاهده است. فضاهای عمیق و تاریک کلیساهای قرون وسطی و یا مساجداسلامی که با عنصر نور مزین شده اند به خوبی قادر به انتقال یک حس روحانی و معنوی می باشند.انسان در چنین فضاهایی که با نوری ضعیف روشن می شوند با مشاهده سایه های مبهم از اشیاء و احجام در ذهن خود به کامل کردن تصاویر پرداخته و با این عمل به نوعی خلسه فرو می رود که نتیجه آن یک حس نزدیکی به منبع وجود و هستی در درونش بیدار می شود.دانستن روند بهره گیری از نور خورشید به اندازه روند شکل گیری مصالح و یا شکل های مختلف زیربنائی ساختمان جهت طراحی بسیار لازم می باشد.اولین تاریخی که ما از آن اطلاع داریم سده ی سوم هزاره چهارم ق.م می باشدکه در آن زمان جهت کسب نور و سایه از ایجاد اختلاف سطح در دیواره های خارجی استفاده می کردند. در شهر سوخته از هزاره های سوم و دوم ق.م از روی آثار خانه هایی که دیوار آنها تا زیر سقف باقی مانده بود می توان استنباط کرد که هر اطاق از طریق یک در به خارج ارتباط داشته و فاقد پنجره بوده اند، در دوره عیلام در حدود ۱۳۰۰ و ۱۴۰۰ ق.م نیز نمونه ای از پنجره های شیشه ای بدست آمده که شامل لوله هایی از خمیر شیشه می باشد که در کنار هم و در داخل یک قاب جای می گرفته و بطور حتم جهت روشن کردن داخل بنا مورد استفاده بود.
نور در معماری
از جمله علوم و هنرهایی که می توان به نقش نور در آن اشاره داشت ،هنر معماری است که بحث مفصلی را در زمینه روند بهره گیری از نور طبیعی به خود اختصاص می دهد.درهنر معماری نور یکی از اجزایی است که کنار عناصر و مفاهیم دیگر از قبیل ساختار ،نظم فضایی، مصالح، رنگ و … مطرح می شود و در طراحی به عنوان یک عنصر مجزا باید نقش خود را ایفا کند. معماری بازی هنرمندانه دقیق و خیره کننده مجموعه ای از اجسام ساخته شده در زیر نور است . چشم های ما برای این آفریده شده اند که فرم ها را زیر نور ببینیم :” این سایه و روشن هاد که فرمها را در مقابل ما برهنه می سازند . مکعب، مخروط، کره ، استوانه و هرم اولین فرمهائی هستند که نور آنها را به ما عرضه می کند . تصاویر آنها ناب ، ملموس و صریح هستند.
یکی از مهمترین مشخصه های نور طبیعی، توالی و دگرگونی آن در طول روز است که باعث حرکت و تغییر حالت در ساعات مختلف می شود. در تاریخ نقاشی توجه به نور در دوره امپرسیونیست ها دیده می شود. هنگامی که نقاشان آتلیه های خود را ترک می کردند و در زیر نور خورشید با نور طبیعی مشغول نقاشی شدند. از مشخصات این سبک توجه به رنگ و نور در ساعات مختلف روز و انعکاس رنگ های اشیاء مختلف در یکدیگر و تأثیر رنگ های پیرامونی و به کار بردن رنگ های خاص و ناب می شد.
موریس لاپیدوس (Morris Lapidus) می گوید «انسانها مانند پشه هستند . هر کجا نوری باشد به سمت آن هجوم می برند بدون اینکه بدانند چرا. چه بخواهیم و چه نخواهیم به سمت روشنایی می رویم . نور، ما را به خود جذب می کند » . نور همیشه علاوه بر استفاده کاربردی دارای ارزش نمادین نیز بوده است . نور جزیی از ذات زندگی بوده و در بسیاری از فرهنگ ها نور ، یا خورشید ، به عنوان منبع نور ، عنصری خدایی محسوب می شده و آن را ارج می نهاده اند.
در مصر باستان نیز نور دارای اهمیتی ویژه بوده است. بنا به موقعیت سرزمین مصر ، شدت نور و در نتیجه تضاد میان تیره و روشن بسیار زیاد می باشد .
فرم های صریح و هندسی که در معماری مصر از آن استفاده می شده است با گوشه های تیز و دقیق در زیر نور شدید اثری خاص داشته اند .
اما در معماری مصر بازی نور و سایه تنها محدود به فرم های بزرگ اولیه نیست . سطوح این احجام از نقوش برجسته ای پوشیده شده اند که با کمال ظرافت نقش پردازی و بر سنگ تراشیده شده اند و به این ترتیب پدیده سایه- روشن در اینجا در مقیاسی کوچکتر نیز تکرار شده است. برای مصریان وجود ذات خداوندی برای بشر غیر قابل دسترس و نامرئی بوده است پس به ناچار بایستی در تاریکی باشد . راه رسیدن به این خداوند بایستی از روشنایی به تاریکی ختم شود با کمک چنین پدیده های نوری کمی واضح تر می شده است. از طریق انتخاب محل صحیح ساختمان با توجه دقیق به مسیر خورشید ، از نورآن به ترتیب استفاده می شد که شعاع خورشید در زمانی معین تشکیل یک محور می داده و محل خاصی را روشن می ساخت و جاهای دیگر را در تاریکی باقی می گذاشت . ژان لوئی دوکانیوال Jean- Louis de Canival روشنائی مجسمه های معبد خفرن را به این ترتیب توصیف می کند : «نور از پنجره های کوچک بین دیوار و سقف به داخل و به تک تک مجسمه می تابید و به وسیله سنگهای کف که مرمر سفید سیقلی بودند به ترتیب منعکس می شد که نوری کاملاً محو و این ترتیب به وجود می آمد برای تاباندن نور به داخل استفاده می کردند.
نور، احساس و معماری
نور چیزی است که امکان شخصیت سازی و حیات بخشیدن به فعالیتهای روزمره و باز نمائی زندگی در تصورات و حالات روانی متغیر را فراهم می سازد. نور می تواند در فضائی خشن و بی روح همچون مبلی راحتی از ما استقبال کند. به همین دلیل نور مناسب ترین ماده ساختاری است که می تواند به فعالیتهای روزمره ما شکل، زیبائی، لذت و راحتی ببخشد.
نور میتواند امکان خلق سیستمهای محیطی هوشمند و سازگار را در بازسازی محیط مصنوع در اختیار ما بگذارد. کلیسای تادائو آندو نمونه مناسبی برای نشان دادن این سیستم هاست.
استفاده بیانی از نور به شکلی نمادین، فراگیر، خشنودکننده، ساده و غریزی و در عین حال ابهام آمیز برای گشودن پنجره دنیای خیالهای بشری، بزرگترین وظیفه نور پردازی در عصر ماست.در سالهای اخیر نورپردازی بیرونی هویت جالبتری ارائه کرده است؛ از تازگی در خور توجه دکوراسیون شهری، خصوصاً در مراکز مشهور تاریخی یا تجاری و فرهنگی، تا بازگشت به نقش ایجاد احساس امنیت در شهرها، همان حس قدیمی و آشنائی که آتش اولین بار به جامعه انسانی بخشید.
هنوز هم مؤثرترین واسطه درک ما نسبت به هستی و تجربیات زندگی روشنائی باز هم روشنائی است. امواج گرم و مهربان نور سپیده دم همچون ترنم نی لبکی است که نرم نرمک فضا را از هارمونی لطیف طیفی نقره فام می آکند و با نوازش پوست خفته زندگی نوید شروع دیگر و شوری دیگر را می دهد.
نوردرمعماری مدرن:
در دوران مدرنیسم ، معمار ی پنجره ها را ازمحدودیت ساز ه ای جدا کرده وبه آنها این اجازه راداده است که آزادانه در هر اندازه ای ساخته شوند.امادرعوض اینکه نور در معماری آزاد دیده شود خاصیت حیاتی نور ازبین رفت.معماری مدرن دنیایی بی نهایت شفاف و دنیایی از نور را بوجود آورده است خالی از تاریکی که در معماری مرگ فضایی به وجود می آورد. همانطور که تاریکی مطلق اینگونه است .
نور به تنهایی نمی تواند نور باشد حتما باید در کنار تاریکی باشد تا معنا وفهم پیدا کند.تاریکی ذاتاً قسمتی از نوراست.
تادائو آندو :
نور سرچشمه وجود همه هستی است.
با روشن کردن سطح اجسام نور به آنها پیرامون و یک محیط مرئی را اهدا می کند و جمع شدن سایه درپشت آنها به اجسام عمق می بخشد.
اجسام تنها درمرزهای روشنایی و تاریکی است که معنی پیدا می کند وشکل خودرا به دست اورده و نشان می دهند و روابط داخلیشان کشف می شود
تادائو آندودرباره نور درمعماری می گوید:
من بسیار عمیق به نقش نورطبیعی نظر
می افکنم نوری که می تواند درهرنقطه از محیط ساخته شده ما بوسیله مجاورت بی واسطه وشایان توجهی از مکان وزمان ما صحبت کند.
من نور را به فضای داخلی معماری هدایت می کنم به طوری که آن نور فضا را بوسیله عمق مشخص وتعریف کند وفضاهایی بسیار مهیج وتحریک کننده بوجود بیاورد
لویی کان :
وقتی من به معماری فکرمی کنم ،آنرا به موسیقی ارجاع می دهم من وقتی به یک طرح نگاه می کنم آنرا یک سمفونی از روابط فضایی که از نور وساختمان تشکیل یافته شده است .
نورسازنده ماده است وماده هم سایه ساز است پس سایه متعلق به نور است .
من باورندارم فضایی که تنها به گونه ای ساختگی روشن می شود ارزش آن را داشته باشد که به آن اتاق بگوییم .
لوکوربوزیه:
معماری بازی هنرمندانه دقیق وخیره کننده مجموعه ای از اجسام ساخته شده در زیر نور است چشمهای ما برای این آفریده شده اند که فرمها را زیر نورببینند این سایه روشنها هستند که فرمها را درمقابل ما نمایان می سازند
موزه گوگنهایم بیلبائواسپانیا
معمار: فرانک گهری
این موزه در مرکز بیلبائو قرار دارد و فرانک گهری معمار آمریکای شمالی آن را طراحی کرده است.ا
ین موزه از نظر ساختار یک شاهکار ساختمانی فوق العاده است.
انعکاس بیلیائو در استخر مقابلش
در سال ۲۰۰۱هنرمند ژاپنی به نام (hiro yamagata)
در موزه گوگنهایم بیلبائو سیستمی را راه اندازی کرد که در استخر موزه کار گذاشته شده ، برای افتتاح موزه و نمایشگاه بوده است.
این کار هنری از ۱۵ سیستم لیزری ساخته شده است که چیز غیر منتظره ای را ایجاد می کند که فرد را به سمت موزه دعوت می کند.
تمامی نور و رفلکس و انعکاس آن از سطح موزه بازدیدکنندگان را به دنیایی دیگر فرا می خواند.
نور مورد نیاز ساختمان از دیوارهای محافظ شیشه ای تامین می شود.
منحنی های سینوسی تیتانیومی ٰشیشه ای و سنگی با توجه با پیچیدگی محاسباتی شان توسط کامپیوتر طراحی شدند.
دیوارهای شیشه ای را برای محافظت کارهای هنری در مقابل گرما و تشعشع ساخته اند.
منابع:
– سخنرانی لوی کان با عنوان «سکوت ونور»
– اوند بنجامین اچ،نوروز دومعماری ،توچمه دکتر شهرام پور دیهیمی
– پیرینا ،محمد کریم ،شیوه های معماری ایرانی ،تدوین غلامحسین معماریان
– گروه تدیورک ،زیبایی شناختی در معماری ،ترجمه دکتر جهانشاه پاکزاد ومهندس عبدالرضا حملیون
– مجله معمار شماره های ۲۳-۳۰-۳۱