منظر در باغ کتاب
از باغ ایرانی و معماری بی نظیرش روایت و داستان بسیار است. داستان هایی عجین شده با زندگی مردم و ماندگار در تاریخ سرزمینمان.
آب در باغ ایرانی
آب درخشک بوم ایرانی عزیز و کمیاب است. ایرانی آب را با سختی بدست میآورد، با صرفهجویی به کار میبرد و در باغها با هنرمندیهای ماهرانه بیشتر از آنچه هست مینمایاند، شبکه هندسی آب را به داخل ساختمان باغ میبرد و در میان فضاها، با وسعتی مناسب و متناسب، بازتاب آسمان و درختان و تصویر و نقوش زیبایش را فرادید بینندگان میگستراند. آب در جویها، آبشرهها، آب گردانها و فوارهها میگردد. با تخته سنگهای نقشدار خوشتراش نصب شده بر بستر جویها به ویژه شیبها بر حرکت، صدا و مرطوبکنندگی آب افزوده میشود و آب هرچه بیشتر خودنمایی میکند.
یکی از عناصر اصلی و حیاتی بوده که قسمتی از آن منحصراً برای آبیاری و حفاظت گیاهان و بخش دیگری به منظور ایجاد و خلق زیبایی در طراحی مورد استفاده قرار میگیرد. به غیر از موارد فوق در تعدیل درجه حرارت هوا و تأمین رطوبت نسبی گیاهان نیز مؤثر میباشد. و همچنین استفاده از فواره که آب را با فشار به بالا میپاشیده و باعث خنک شدن بیشتر هوا نیز میشد استفاده میشد.
وجود آبنماها و استخر در باغهای قدیمی ایران یکی از ضروریترین عناصر ایجاد باغ بوده و استخر غالباً عمیق و دارای چندین فواره بوده است. تصویر بنا و درختان و انعکاس آن در آب حوض مرکزی همواره مورد پسند و توجه ایرانیان بوده است.
موقعیت باغ نسبت به مسیر حرکت آب طوری قرار میگرفت که محور طولی باغ در راستای حرکت آب باشد. آب از بالاترین نقطه به باغ وارد میشد و به کمک شیب زمین, کل باغ را آبیاری مینمود. به علت خشک بودن اقلیم ایران، علاوه بر این که از آب برای آبیاری باغ استفاده میشد، مسیرهای حرکت آن به گونهای طراحی میشد که بیشترین طول ممکن را داشته و آب تا حد امکان در باغ به نمایش گذاشته شود و به رطوبت هوای باغ بیفزاید. در باغهای با شیب زیاد امکان نمایش آب بیشتر بوده و در آنها، با ایجاد اختلاف سطحهایی در باغ، آبشارهایی نیز طراحی شده است و زیر آبشارها، سنگهای تراشخورده سینهکبکی استفاده میشده تا با ایجاد موج و صدا، حضور آب در باغ را بیشتر نشان دهند. به جز آبشارها از حوضها و فوارهها نیز برای نمایش آب استفاده میشد. همواره در اطراف آبها فضایی برای نشستن وجود داشته است.
انسان مجموعهای است پیچیده از روح و ذهن و جسم. همانگونه که جسم آدمی به غذا نیازمند است، ذهن و روح او نیز طالب عناصری است که به او آرامش ببخشد. در جامعه شهری که ساختمانهای بلند و خیابانها و زندگی ماشینی همه جا را احاطه کرده است، جلوههای زیبایی و هنر، بهترین پناه برای روح خسته و آرامشطلب آدمی است.امروزه در شهرها شاهد عناصری با بافت سخت مثل بتن و … به جای عناصر طبیعی (پوشش گیاهی) هستیم. لذا باید با به کارگیری عناصری که بافت نرم دارند، گوشه عزلت و زیبایی فراهم کرد تا به روان انسان آرامش بخشید. آب یکی از این عناصر به شمار میرود و چه در حالت سکون و چه در حالت حرکت نوازشدهنده روح انسان است. حرکت و موسیقی آب، در جلوهگری بیشتر فضای سبز نقشی در خور توجه دارد. میتوان آب را به صورت جویبار و چشمه برای نقاط آرام و بی سر و صدا و به صورت آبشار و فوارههای بزرگ برای نقاط پرازدحام و شلوغ طراحی کرد.
وجود عناصر طبیعی و فضای سبز در میان مصنوع شهری و ساختمان ها نیز موضوعی است مهم که می بایست به عنوان مجموعه ای به هم بافته و تاثیر گذار از زندگی شهری امروزی مطرح و مد نظر قرار گیرد. شهر و طبیعت به همراه سایر عوامل درونی آن در حقیقت عناصری جاندار هستند که می توانند نقش های حیاتی را در زندگی شهری ایفا نموده و در معرفی هویت شهروندی در فضاهای باز شهری موثر واقع شوند و هدف مطلوبی را که عبارت از بوجود آوردن محیطی جذاب و سالم برای زندگی، ایجاد رضایت بیولوژیکی، تامین آرامش، رضایت خاطر ،رفاه و زندگی خلاق است را فراهم آورند.
فضای سبز و منظر در پروژه به ساماندهی فضاهای بیرونی و باز می پردازد. شکل گیری فضاها بر اساس دو مولفه اساسی می باشد : اوقات فراغت و طبیعت. منظر موجودی پویا است که در تعامل دائمی مردم و طبیعت شکل می گیرد. بدین ترتیب، منظر موجودی با قابلیت های فرهنگی خواهد بود که اهداف سه گانه زیباشناسانه، فرهنگی و عملکردی را هم زمان پی می گیرد. در این بین سوابق ارزشمند کشور ایران در توجه به محیط و طبیعت که بوجود آوردنده باغ ایرانی بوده است نیز متاع ناشناخته ای است که بایست پرورده شده و به جهانیان عرضه گردد.
منظر در باغ کتاب در واقع نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش های گیاهی انسان ساخت است که واجد بازدهی اجتماعی و بازدهی اکولوژیکی می باشند.
منظور از بازدهی اکولوژیکی، زیباسازی محوطه، کاهش دمای محیط، تولید اکسیژن، افزایش نفوذپذیری خاک در مقابل انواع بارش و مانند این ها می باشد و از دیدگاه حفاظت محیط زیست، فضاهای سبز، بخش جاندار ساخت کالبدی را تشکیل می دهد.
فضاهای سبز از یک سو موجب بهبود وضعیت زیست محیطی شهرها می شود و از سوی دیگر شرایط مناسبی را برای گذران اوقات فراغت شهروندان تعبیه می کند. علاوه بر این ها دارای عملکرد های کالبدی نیز می باشد.
یکی از اولین گام ها در فرایند طراحی منظر پروژه، مشخص کردن اهداف طرح است . اهداف با توجه به مقیاس، نوع منظر طرح می تواند طیف وسیعی یا محدودی داشته باشد. برنامه ریزی در سطوح بالاتر می تواند اهداف سازگار در سطوح پایین تر سلسله مراتب را پایه ریزی نماید. گام بعدی جمع آوری اطلاعات پایه مهمی در طراحی منظر است. زیرا درجه کیفیت تحلیل و طراحی به بررسی مطالعات پایه مناسب بستگی دارد.
مرحله بعدی تحلیل به منظور ارزیابی جزئیات منظر، فهم الگو ها، ادراکات و فرایندهای ذاتی موجود می باشد. بعد از تحلیل به مرحله خلاقیت طراحی می رسیم. که به همراه اهداف، از تحلیل و تحقیقی نیز استفاده کرده تا فضاهای مورد نظر طراحی شوند. تصمیم گیری برای انتخاب بهینه نیازمند ارزیابی طرح ها در مقابل اهداف و تحلیل های انجام شده است .
اهداف طراحی :
معماری منظر در باغ کتاب سه هدف اصلی را دنبال می کند:
« زیبایی ، فرهنگ و کارکرد »
به طور کلی درک عامه مردم از معماری منظر، اهداف زیباشناسانه آن است، آنها معماری منظر را وسیله ای برای زیبا کردن محیط بیرونی می دانند. دومین سطحی که می توان برای منظر در نظر گرفت، اهداف فرهنگی آن است. می توان آن را به یک حس نوستالژی ربط داد که از طریق آن مردم می توانند قسمتی از خواسته های درونی و خلاهای روحی خود را پاسخگو باشند. سومین سطح از اهداف معماری منظر، تسهیل اتفاقات درون فضا می باشد که می توان رفتارهای اجتماعی را تصحیح کرد.
محیط و منظر سازی باغ کتاب
محیط و منظر سازی باغ کتاب، محیطی عینی و ذهنی برای شهروندان می باشد. ما این محیط را در کاوش های احساسی و شناختی خود درک و دریافت می کنیم. این ادراک که هم به طور خودآگاه و هم ناخودآگاه صورت می گیرد، بر احوال و احساسات ما تاثیر می گذارد. در هنگام گذر از این فضا، عوامل محیطی مختلفی، ما را مجذوب و ذهن ما را به خود مشغول می کنند. هر چند احساسات و شرایط درونی ما، در نوع نگاه مان به محیط، تاثیر زیادی دارد، اما تاثیر محیط و فضای اطراف نیز در ایجاد واکنش های ما (تشدید و یا کاهش احساسات لحظه ای) تاثیر قابل ملاحظه ای دارند.
منظر، مجموعه ای از محرک های محیطی می باشد. این محرک ها اطلاعاتی را برای ما می فرستند که ادراک فضا را در ذهنمان مقدور می سازند. طبق این اطلاعات و ادراکات است که ما نسبت به آن فضا، محیط و حتی نسبت به آن زمان قضاوت های خود را انجام می دهیم. احساسات ما در این محیط شکل می گیرند و رضایت و عدم رضایت ما را به وجود می آورند. این محرک ها توسط حواس ما دریافت شده و فرآیند ادراک به صورت ذهنی پردازش می شود. این اطلاعات نه تنها شامل فرم، عملکرد و معنای محیط می باشند بلکه شامل فاصله ها، مرز های کنش متقابل و در حقیقت آستانه و حریم های یک فضا نیز می باشند. تمامی این محرک ها منشاء احساساتی هستند، که در گذر به وجود می آید. این احساسات می توانند در نهایت منجر به احساس رضایت و یا عدم رضایت از یک محیط گردند و یا در کل هدف از حضور انسان در یک محیط را تغییر دهند. این تغییر هدف ممکن است مثبت و یا منفی باشد. آنها می توانند ما را جلب و یا دفع کنند. لذا با توجه به نیازهای استفاده کنندگان از این فضا جهت ارتقا سطح کیفی و با توجه به پیشینه تاریخی باغ در ایران، طراحی منظر یکی از موارد مهم و ضروری در طراحی باغ کتاب به شمار می رود.
برنامه فیزیکی
جمعیت مراجعه کننده در فضای باز و بسته پراکنده اند . فضاهای باز شامل :
۱- فضای سبز (باغچه ها ،درختکاری ها ،آب نما ها ،یادمان ها و …..)
۲- فضای تردد (پیاده روها ، سواره ها ،رمپ ها و………)
۳- فضای مکث (استراحتگاه ها ، تجمعات ویژه ، کافی شاپ ها ،رستوران ها ،نمایشگاه های موقت روباز و …..)
نورپردازی فضاهای بیرونی
انسانها در طول روز همواره در دریایی از نور شناورند و در شب در تاریکی، اما از آنجایی که شیفتگی تماشای منظر شبانه همواره بخشی از فطرت آدمی بوده است از هزاران سال پیش در تمدن های باستانی رسم تجمع مردم در گودهای نمایشی به منظور اجرای آیین های خاص سنتی یا مذهبی بخش جدایی ناپذیز فرهنگ زندگی اجتماعی بوده است و شواهد نشان می دهد که بیشترین اتفاقات مهم در خارج از بناها و در عرصه های عمومی در شب اتفاق می افتاده اند و آتش روشنایی مورد نیاز آنها را برای دید در شب ایجاد می کرد و به نوعی احساسی عمومی از تماشای یک منظره خاص در شب در پرتو این نور به دست می آمده است که لذتی فراگیر و همگانی به همراه داشته است . بنابراین حتی با امکانات محدود آن روزگار بسیاری از این آیین ها شب هنگام برگزار می شد و هزاران نفر با صد ها مشعل فروزان در این میدان ها گرد هم می آمده اند .بدین ترتیب انسان نخستین بار به نورپردازی خارجی پرداخت.
هدف از نورپردازی منظر در سه فاکتور کلی زیر خلاصه می شود:
– خوانایی (مسیرها و گره های ارتباطی- فضاهای فعال در شب – نقاط خطر آفرین – تابلوهای اطلاع رسانی)
– زیبایی (چشم انداز منحصر به فرد – نورپردازی و حرکت و صدا – آلودگی نوری و تجاوز نوری)
-ایمنی و امنیت (قابلیت دیدن و دیده شدن – جلوگیری از بزهکاری و جرم- مبارزه با وندالیسم)
محل قرار گیری منابع نوری:
طبقه بندی منابع نور بر اساس محل قرار گیری منبع به صورت زیر می باشد:
– منابع نوری روی پایه
– منابع نوری روی سطح
منابع نوری روی پایه(بر اساس ارتفاع) :
– پایه کوتاه (بولاردها) – برای نورپردازی در مقیاس معماری پیاده روها و مکان های حرکت پیاده مناسب می باشد . منبع نوری معمولا پایین تر از سطح چشم بوده لذا خیرگی آن باید کنترل شود .
– پایه متوسط – معمولا برای نورپردازی راه ها استفاده می شود.
– پایه بلند – معمولا برای نورپردازی پارکینگ ها و مکان های تفریحی استفاده می شوند.
– پایه خیلی بلند (نورافکن ها) – برای نورپردازی نمای ساختمان، نورپردازی فضاهای ورزشی و سایر کاربری های خاص استفاده می شوند.
- منابع نوری روی سطوح :
– سطوح عمودی
– سطوح افقی
- نورپردازی فضاهای بیرونی
– نورپردازی منظر نرم
– نورپردازی منظر سخت
نورپردازی منظر نرم بخشی از نورپردازی خارجی است که شامل فضاهای بیرونی متفاوتی می باشد. حیاط های خصوصی، پارک ها، باغ ها ، بلوارها و ترکیباتی از زمین مثل آب.
مهم ترین موضوع در طراحی نورپردازی منظر نرم، کنترل زنندگی است . طراح وظیفه دارد که یک محیط ایمن و جذاب شبانه ایجاد نماید. طراح باید با خصوصیات کلی تمام گیاهان نورپردازی شده آشنا باشد. چرا که این فاکتورها انتخاب و مکان یابی تجهیزات را دیکته می کنند.
خصوصیات گیاهی عبارتند از :
– شکل کلی : ارتفاع، پهنا، سن و نوع
– خصوصیات شاخ و برگ
– الگوی شاخه ای
– تنه درختان و شراایط پوسته درخت
– عمق و گسترش ریشه
– نرخ رشد
– همیشه سبز یا خزان پذیر
نورپردازی گیاهان باید در جهت جلب کردن توجه بینندگان به نقاط خاصی از آنها باشد :
– نور پردازی به سمت بالا
– نور پردازی به سمت پایین
– نور پردازی از جلو
– نور پردازی از طرفین
نورپردازی منظر سخت، بخشی از نورپردازی لندسکیپ است که به ترکیبات معماری مربوط می شود. در مورد آب نماها، تندیس های بیرونی، تصاویر عمودی و ….