طراحی مسکونی
مسکن چیست؟
مسکن به معنای ماوا، منزل، محل سکونت و خانه می باشد. در فرهنگ فارسی معین شرح این واژه چنین آمده است :
مسکن : محل سکونت، جای باش، مقام، منزل
مکانی است که یک یا چند خانوار در آن سکونت دارند.منظور از مکان، تمام یا قسمتی از ساختمان است که یک ورودی مستقل به معبر عمومی ( کوچه، خیابان، بازار، میدان و …) یا معبر اختصاصی (راهروی مشترک، راه پله مشترک و … ) داشته باشد.
– با توجه به نیاز بشر به حفظ امنیت و توانایی بیشتر برقراری امنیت توسط نیروهای جمعی به نسبت نیروهای فردی، انسانها زندگی به صورت گروهی را تا آنجا که به حریم خصوصی شان لطمه وارد نکند دوست دارند.
– وجود مجتمع های مسکونی این امکان را به مخاطبان می دهد تا از امکانات بیشتر و بهتری بهره گیرند.(مثل فضاهای خدماتی و تفریحی و …)
– کمتر شدن هزینه ها با توجه به تقسیم آنها بین تعداد خانوار بیشتر.
– امکان لذت بردن از زندگی جمعی در کنار حریم خصوصی.
۱-مجموعه مولکولی : در تمامی بناهای مولکولی روشنایی و تهویه مطلوب امکان پذیر می باشند. قابلیت انطباق و سازش آن ها با اندازه و اشکال مختلف سایت، نیز مطلوب می باشد.فضاهای باز آن ها دارای یک کیفیت پوسته “باز”می باشند.مجموعه این بناها محصوریت کمی ایجاد می کنند.این تیپ از تمامی تیپ های ساختمانی روی هم رفته ، نامناسب ترین نوع از جهت “فضاهای شهری” متمرکز و محصور میباشد.(از نظر اقصادی نیز در مناطق مسکونی متراکم نیز به صرفه نیستند)
۲-مجموعه های خطی : با اینکه تراکم نسبتا زیادی را در خود جای می دهند، اما در مجموعه های خطی به علت وجود حداقل فاصله، بین نماهای بلند آن ،دارای مشکلات و مضرات زیادی از لحاظ محرمیت و آلودگی صوتی خصوصا در فضای باز می باشند.این معایب در خانه های تک خانوار ردیفی تشدید می شود.زیرا احتمال اینکه همسایه ها از داخل منازل همدیگر را ببینند افزایش می یابد.در صورتی که آپارتمان ها در ساختمان های خطی به طور صحیحی طراحی شده باشند، این تیپ سودمند و با صرفه است.این تیپ در مقایسه با مجموعه های حول حیاط مرکزی دارای پویایی بیشتری است.
۳-مجموعه های حول حیاط مرکزی : تمامی مجموعه های حول حیاط مرکزی با فضاهای بازی که به وضوح مشخص شده اند و به منظور استفاده گروه خاصی می باشند (بر خلاف سایر اشکال ساختمانی)
متمایز می شوند. علاوه بر این هنگامی که از حداکثر تراکم ممکن نیز پرهیز شده و حیاط ها به اندازه کافی بزرگ باشند ، مجموعه های مسکونی بسیار مناسب و مطلوبی می باشند.از نظر ایجاد روحیه همسایگی و کنترل شرایط اقلیمی نیز نسبت به سایر تیپ ها ارجحیت دارند.
۴-فرم های ترکیبی : می توانیم فرم های مختلف ساختمان را با هم ترکیب کنیم تا بازدهی این بناها را در طراحی شهری نیز افزایش دهیم. از ترکیب شکل خطی با بناهای حول حیاط مرکزی ،می توان مجموعه های مسکونی مطلوبی طراحی نمود.
پس از بررسی چهار تیپ اشکال ساختمانی و مجموعه های مسکونی ، می توان جهت کاهش مشکلات و معایب هرگونه و تکمیل و بهره وری از مزایای هرکدام به منظور افزایش کاربری آن ها، طرحی به صورت ترکیبی از انواع گونه ها ارائه داد و به نمونه ای با ارزش و رضایت بخش دست یافت.
دسته بندی ناحیه ها در محیط مسکونی
فعالیت ها ممکن است درون ناحیه ها دسته بندی شوند. فعالیت های مشابه و نیاز به منفرد بودن یا تاثیر متقابلشان به شکل گیری دسته بندی ها کمک می نماید. ناحیه ها عبارتند از:
– ناحیه فضاهای خصوصی
– ناحیه فضاهای جمعی (گروهی)
– ناحیه فضاهای خدماتی
در این قسمت برای این که بتوان شبکه های طراحی برای محیط های مسکونی را تهیه کرد، نیاز است تا فضایی که ممکن است در هر یک از ناحیه های مطرح شده در محیط زندگی افراد در نظر گرفته شده است ،مشخص گردد.
فضاهای مختلف مسکونی
۱- برای ناحیه خصوصی پیش بینی می شود که بر اساس فعالیت آن ها می توان ابعاد فضا و تجهیزات و اندازه های دسترس مورد نیاز برای آن ها مشخص کرد:
الف :فضای خواب (اتاق خواب)
ب : فضای نگهداری لباس وپوشاک (کمد و قفسه)
ج : فضای بهداشتی (حمام و دوش و سرویس بهداشتی )
۲- فضاهایی که برای ناحیه گروهی یا جمعی در نظر کرفته می شود، عبارتند از:
الف : فضای نشیمن (اتاق نشیمن)
ب : فضای غذاخوری
ج : فضای پذیرایی و سرگرمی (اتاق مهمان)
۳-ناحیه خدماتی و سرویس دهی و کاری، فعالیت ها و فضاهایی را به این شرح مشخص می کند:
الف : آماده سازی غذا
ب : رختشوی خانه (قسمت لباسشویی)
ج : انبار
عملکرد مسکن در ارتباط با محیط خارج
مسکن به عنوان محل آسایش، امنیت، استراحت و همچنین در تقابل با نیروهای جامعه (همسایگان، دسترسی ها، عوامل محیطی و …) ملزم به تامین یکسری نیازهای اساسی است. این نیازها به طور خلاصه به صورت زیر است.
نیازهای اساسی در رابطه با دسترسی ها
– مجزا کردن عابران پیاده از سواره
– حفاظت رانندگان به هنگام پیاده شدن از اتومبیل
– مجزا کردن کودکان و حیوانات خانگی از وسایل نقلیه
– دسترسی پیاده ها از اتومبیل به خانه با حداقل مسافت و بدون خستگی
– جای کافی برای پارکینگ اتومبیل صاحب خانه ومراجعین و مهمان های او
نیازهای اساسی در رابطه با حریم و امنیت
– مرز مشخص بین عرصه نیمه خصوصی و عمومی
– مرز مشخص در درون عرصه نیمه خصوصی خانه ها: همسایه به همسایه، مستاجر به سرایدار
– وسیله ای برای مشاهده یک طرفه مراجعین به خانه، فضایی برای توقف و انتظار مراجعین به خانه که از درون خانه مرئی باشد.
– جایی برای استراحت و مصاحبت گروه های سنی بالاتر، محلی برای بازی کودکان و نگهداری از آن ها
– ورودی خصوصی به خانه، حفاظ ورودی ،توقفگاه پیاده محفوظ مقابل ورودی
مراحل طراحی پروژه مسکونی
می توان مراحل طراحی یک سایت مسکونی را به تفصیل به صورت زیر تنظیم نمود :
– تنظیم اهداف و سیاست های طراحی کالبدی
– تعیین فضا ها و کاربری های مورد نیاز سایت
– تعیین ابعاد فضایی
– تصمیم گیری در مورد نسبت بین واحد های مسکونی با ابعاد گوناگون
– تعیین استاندارد های تراکم مسکونی
– گونه بندی طراحی کل یک محله مسکونی
– گونه بندی طراحی کل یک واحد همسایگی
– گونه بندی طرح بن بست
– گونه بندی نحوه اتصال ساختمان ها
– ترکیب گونه بندی معابر و گونه های بلوک شهری
امنیت و ایمنی :
ویژگی های معماری مسکن مطلوب باید به گونه ای باشد که درجات مختلف امنیت را برای ساکنین فراهم آورد . این امنیت اعم از امنیت در مقابل بلایا وسوانح طبیعی و غیر طبیعی ، امنیت در برابر تجاوز سایر آحاد جامعه ، امنیت در برابراثرات ناشی از فعالیت های انسانی و سایر جنبه های امنیت به شمار می رود . در جهت تأمین امنیت ، منظور داشتن عوامل زیر توصیه می شوند : مکان یابی مناسب مسکن نسبت به سایر عملکردهای شهری ، انتخاب مصالح مناسب که الزاماً مصالح گران قیمت نیستند ،اتخاذ روش های مناسب ساخت ، پیش بینی تمهیدات لازم برای تقلیل خسارت به هنگام وقوعسانحه و مکانیابی مناسب مسکن در ارتباط با عملکردهای مولد انواع آلاینده ها به ویژه آلودگی هوا و آلودگی صوتی.
امنیت سایت
محیط مسکونی که با هدف ایجاد فضایی قابل دفاع طراحی شده است، به وضوح به صورت فضاهای عمومی، نیمه خصوصی و خصوصی مشخص می شود، در این حالت، معین می گردد که چه کسی مجاز است در کدام فضا باشد. به این ترتیب، امکان تشخیص رفتارهای مشکوک برای افراد ساکن فراهم می شود و مأموران انتظامی نیز کنترل بهتری خواهند داشت.
اصول کلی طراحی معابر در یک سایت مسکونی
دستور العمل های کلی طراحی معابر در محلات مسکونی
طراحی مسیر خیابان، ورودی یک منطقه مسکونی
موقعت ورودی به یک منطقه مسکونی را می توان قابل مقایسه با آستانه در ورودی یک منزل مسکونی دانست. برای اهمیت و بهتر مشخص کردن ان –همچنین نشانی برای جهت یابی- طراحی ویژه ای ضروری است.
بدون آن که اهمیت این معبر ورودی با طراحی ویژه ای برای بیننده مشخص شده باشد، چنین به نظر می رسد که خیابان به طور ناگهانی به داخل منطقه مسکونی سقوط کرده است.
با باریک تر شدن فضای خیابان ( قرار گرفتن بنا ها در دو طرف معبر) معبر ورودی، وضعیت دروازه را برای بیننده القا می نماید.
گرچه هر سایتی دارای خصوصیات خاص بوده و نیاز به برخورداری خاص دارد، اما می توان دستور العمل های مشخص و جامعی که برای تمامی محلات مسکونی مشترک باشند، پیشنهاد نمود.
– یک سایت مسکونی می بایست عاری از هر گونه ترافیک عبوری باشد.
– طرح معابر می بایست به نحوی باشد که انتخاب راهی میان بر از میان محله مسکونی را تشویق ننمایند.
– از طراحی معابر طولانی و مستقیم که امکان استفاده به عنوان زمین مسابقه را بدهد می بایست پرهیز نمود. در صورت نیاز به استفاده از معابر طولانی، به منظور پیشگیری از وقوع فعالیت های غیر حرکتی در معبر می بایست از الگوی منحنی و یا از سرعت گیر های برجسته در سطح معبر استفاده نمود.
– در یک محله مسکونی می بایست تا حد امکان تقاطع ها حذف گردند. بخصوص هنگامی که دو معبر همدیگر را قطع نمایند. بطور کلی، تقاطع های T شکل ترجیح دارند.
– مابین تقاطع ها ( حتی تقاطع های T شکل) باید فاصله لازم در نظر گرفته شود : یک فاصله مناسب بین تقاطع های هم جوار در حدود ۴۵ متر پیشنهاد می شود.
– معابر باید با زوایای باز و درست با یکدیگر برخورد داشته باشند تا دید و امنیت کافی به دست آید.
– به منظور ایجاد پرسپکتیو ها و مناظر مناسب در یک محله مسکونی، می توان منظر انتهای معبر را مسدود نمود. این هدف از طریق قرار دادن ماهرانه یک فضای ساخته شده قابل توجه چون مسجد یا یک مجموعه فرهنگی و یا عنصری طبیعی چون درخت و یا مجموعه ای از درختان در انتهای معبر عملی می شود.
– طول یک بن بست باید در حد و حدودی معقول بوده و هیچ گاه از ۱۸۰ متر تجاوز ننماید. علاوه بر این نمی بایست هیچ گاه ناآگاهانه بن بستی در میان یک شبکه راه های دسترسی ایجاد نمود.
– هر محله مسکونی که اندازه قابل توجهی داشته باشد، باید همواره بیش از یک ورودی و خروجی به محله داشته باشد.
– از ایجاد ساختمان های مسکونی در دو سمت یک معبر پخش کننده می بایست پرهیز نمود.
– در یک محله مسکونی می توان تفکیک شبکه حرکت سواره از شبکه حرکت پیاده را مد نظر قرار داد.
– طرح کلی نظام یک معابر در یک محله مسکونی نباید بدان حد پیچیده باشد که مراجعه کنندگان غیر ساکن، ناتوان از یافتن مسیر و جهت مورد نظر خود باشند.
– در محلات مسکونی کم تراکمی که دارای ساختمان هایی با طبقات کم نیز می باشند، ایجاد فضای سبز خصوصی به فضای سبز عمومی ارجحیت می یابد.
– قطعات کناری در یک محله مسکونی نیاز به توجه خاص دارند : نیاز به دید کافی، لزوم عقب نشینی فضاهای ساخته شده و یا کلا ممانعت از توسعه این گونه فضا ها و اختصاص فضاهای کناری به فضای باز و سبز عمومی را پیش می آورد. در صورتیکه نیاز به فضای سبز عمومی حاد نباشد از این گونه قطعات می توان برای ایجاد بلوک های کوچک آپارتمانی یا ساختمان هایی با ارتفاع کم استفاده نمود.
– به منظور حصول اطمینان از زه کشی مناسب در سراسر نظام، شیب در تمتم طول معابر می بایست دارای زاویه حداقلی برابر ۲۰۰/۱ باشد. شیب های بیش از ۱۰/۱ در هنگام یخبندان خطرناکند و شیب های بیش از ۱۷/۱ استفاده از معبر را برای وسایل نقلیه خدماتی چون وانت، مینی بوس، اتوبوس و کامیون دشوار و گاه غیر ممکن می سازد.
– جمع کل طول معابر یک محله مسکونی می بایست به منظور رعایت موارد اقتصادی در حداقل نگاه داشته باشد.
– خط دید ایجاد شده درتقاطع ها، باید معمولا ۹۰ متر دید بدون مانع از فاصله ۹ متری در تقاطع یک معبر دسترسی و یک معبر پخش کننده، و از فاصله ۶۰ متری در تقاطع دو معبر دسترسی با یکدیگر ایجاد نماید.
– حریم ورودی یک منطقه مسکونی را می توان با روش های زیر تعریف نمود :
دروازه قوسی شکل، ورودی منطقه مسکونی را تعریف کرده و باغچه های دو طرف منازل مسکونی را به هم مرتبط ساخته است.
با قرار گرفتن دو درخت در طرفین حریم ورودی، مقطع عرضی خیابان باریک تر شده و در بیننده وضعیت دروازه را القا می کند.
– انحنای باند سواره : طراحی باند سواره به صورت منحنی، موجب می شود که از نظر بصری مانع، احساس شده و باعث جلوگیری از سرعت خواهد شد و امنیت ساکنین را نیز افزایش می دهد.
چند نمونه پلان مسکونی
