مسکن همواره بهعنوان یکی از اصلیترین نیازهای بشر مطرح شده است. اما هنوز در سطح جهان بسیاری از مردم بویژه اقشار کمدرآمد از برآورده نمودن این نیاز اصلی ناتوان هستند، بنابراین از نظر اقتصاددانان تامین مسکن اقشار کمدرآمد از مصادیق شکست بازار محسوب شده و مداخله دولت را میطلبد. در ایران نیز تامین مسکن اقشار کمدرآمد در مواد مختلف قانونی یکی از مهمترین وظایف دولت شناخته شده است.
در این راستا دولت با اتخاذ سیاستهایی در قالب برنامههای پنج ساله توسعه اقتصادی-اجتماعی در جهت تامین مسکن اقشار کمدرآمد گام برداشته است. در راستای بررسی اثربخشی سیاستهای اتخاذ شده، بویژه در دهه هشتاد، پایاننامه حاضر به بررسی چارچوب شکلگیری سیاستهای مسکن کمدرآمدها در برنامههای سوم و چهارم، تغییرات قیمت عوامل تولید در طول این دو برنامه و اهداف کلی سیاستهای تامین مسکن کمدرآمدها و نهایتا میزان اثربخشی این سیاستها در تامین مسکن کمدرآمدها با مطالعه تغییرات شاخصهای مسکن برای این قشر از جامعه پرداخته است. در این راستا بعد از جمعآوری دادههای مورد نیاز از منابع معتبر ملی، با استفاده از روش تحیلی- توصیفی و تحلیل قیاسی ابتدا به توصیف دادهها پرداخته و نهایتا آنها را با هم مقایسه نمودهایم.
نتایج حاکی از آن است که برنامههای تامین مسکن کمدرآمدها در طول مدت مورد بررسی، در راستای برطرف نمودن مشکلات و مسائل زمینهای شکل گرفتهاند، همچنین اوج قیمت عوامل تولید در سالهای پایانی برنامه چهارم بوده است. از طرفی اگرچه سیاست انبوهسازی مسکن و مسکن استیجاری در برنامه سوم در دسترسی به اهداف کلی خود موفق بودهاند، اما قادر به بهبود شاخصهای مسکن برای کمدرآمدها نبودهاند در حالیکه سیاست مسکن مهر در برنامه چهارم نهتنها در دستیابی به هدف کلی خود موفق نبود، بلکه شاخصهای مسکن کمدرآمدها را نیز نسبت به دوره پیشین وخیمتر نموده است.
فصل اول: مقدمه. ۱
۱-۱- طرح مسئله و ضرورت تحقیق.. ۳
۱-۲- اهداف تحقیق.. ۵
۱-۳- سؤالات تحقیق.. ۵
۱-۴- پیشینه تحقیق.. ۵
۱-۵- فرضیه تحقیق.. ۱۴
۱-۶- روش تحقیق.. ۱۴
۱-۷- مراحل تحقیق.. ۱۵
۱-۸- روش و ابزار گردآوری اطلاعات… ۱۶
۱-۹- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات… ۱۶
فصل دوم: مبانی نظری.. ۱۷
۲-۱- ترمینولوژی.. ۱۸
۲-۱-۱- مقایسه تطبیقی.. ۱۸
۲-۱-۲- شکست بازار در تامین مسکن.. ۱۸
۲-۱-۳- اثربخشی.. ۱۹
۲-۱-۴- مسکن.. ۱۹
۲-۱-۵- فقر ۲۰
۲-۱-۶- گروه هدف… ۲۱
۲-۱-۶-۱-نظریههای اقتصادی- اجتماعی با تاکید بر هدفگرایی در برنامهریزی مسکن. ۲۲
۲-۱-۷- ضریب جینی.. ۲۴
۲-۱-۷-۱-درآمد مصرفی. ۲۵
۲-۱-۸- فقر درآمدی.. ۲۵
۲-۱-۸-۱-جایگاه مسکن در سنجش فقر. ۲۵
۲-۱-۸-۲- فقر مسکن. ۲۶
۲-۱-۹- بی ثباتی بازار مسکن.. ۲۷
۲-۱-۱۰ سیاست های مالیاتی و مسکن.. ۲۷
۲-۱-۱۱ سیاست های پولی.. ۲۸
۲-۱-۱۲ سیاست تامین مالی مسکن.. ۲۹
۲-۱-۱۳ مسکن عمومی.. ۳۱
۲-۱-۱۴ مسکن اجتماعی.. ۳۱
۲-۱-۱۵-مسکن مقرونبهصرفه(قابل پرداخت) ۳۲
۲-۱-۱۶- سیاست های توانمندسازی.. ۳۳
۲-۱-۱۷ سیاست زمین و خدمات… ۳۳
۲-۱-۱۸ کمک به خودیاری مسکن.. ۳۴
۲-۱-۱۹ ارتقاء سکونتگاه های غیر رسمی.. ۳۵
۲-۱-۲۰ بازار زمین.. ۳۵
۲-۱-۲۰-۱-تاثیر بازار زمین بر اقشار کمدرآمد ۳۶
۲-۱-۲۰-۲- سیاست زمین. ۳۶
۲-۱-۲۰-۳-سیاستگذاری در حوزه زمین شهری. ۳۷
۲-۱-۲۰-۴-اصول سیاست افزایش دسترسی اقشار کمدرآمد به زمین. ۳۷
۲-۲- مداخله دولت در تامین مسکن اقشار کمدرآمد. ۳۸
۲-۲-۱- دیدگاه مکاتب مختلف اقتصادی در خصوص نوع و حوزه مداخله دولت… ۳۸
۲-۲-۲- لزوم دخالت دولت در تامین مسکن کمدرآمدها ۴۰
۲-۲-۳- رده بندی مداخله دولت ها در تامین مسکن کمدرآمدها ۴۱
۲-۲-۳-۱-دوره قبل از بحران اقتصادی۱۹۳۰(عصر کلاسیک) ۴۱
۲-۲-۳-۲-عصر کینزگرایی(پس از بحران) ۴۱
۲-۲-۳-۲-۱-مسکن عمومی. ۴۲
۲-۲-۳-۲-۲-مسکن خودیار. ۴۴
۲-۲-۳-۳-دوره دولت رفاه(۱۹۷۰-۱۹۵۰) ۴۵
۲-۲-۳-۳-۱-برنامه ارتقاء سکونتگاهها ۴۷
۲-۲-۳-۳-۲-یارانه مسکن. ۴۸
۲-۲-۴- سیاست زمین و خدمات… ۴۸
۲-۲-۴-۱-دوره دولت حداقل (۱۹۹۵-۱۹۸۰) ۴۹
۲-۲-۴-۱-۱-توانمندسازی. ۵۰
۲-۲-۴-۲-دولت کارآمد: راهبرد نهایی مدیریت توسعه(بعد از ۱۹۹۵) ۵۱
۲-۲-۴-۲-۱-مسکن اجتماعی. ۵۲
۲-۲-۴-۲-۱-۱-سازمان های مسکن اجتماعی. ۵۲
۲-۲-۴-۲-۲-مسکن مقرونبهصرفه ۵۳
۲-۳- بررسی سیاست های تامین مسکن کمدرآمدها در کشورها ۵۴
۲-۳-۱- بررسی کلی سیاست های تامین مسکن کمدرآمدها در کشورهای درحالتوسعه. ۵۴
۲-۳-۱-۱-بررسی نمونههای موردی سیاستهای تامین مسکن کمدرآمدها درکشورهای درحالتوسعه ۵۵
۲-۳-۱-۱-۱-سیاست مسکن در کلمبیا ۵۵
۲-۳-۱-۱-۲-سیاست های تامین مسکن کم درآمدها در چین. ۵۷
۲-۳-۱-۱-۳-سیاستهای مسکن در ترکیه ۵۹
۲-۳-۱-۱-۳-۱-پروژههای مسکن اجتماعی ساخته شده توسط TOKI 61
۲-۳-۱-۱-۳-۲-پروژه های به اشتراک گذاری درآمد ۶۲
۲-۳-۱-۱-۴-سیاستهای تامین مسکن کمدرآمدها در نیجریه ۶۳
۲-۳-۱-۱-۴-۱-توسعه مسکن انبوه (در نیجریه) ۶۳
۲-۳-۱-۱-۵-سیاستهای تامین مسکن کمدرآمدها در مکزیک… ۶۵
۲-۳-۱-۱-۶-بررسی سیاستهای تامین مسکن کمدرآمدها در هند ۶۷
۲-۳-۱-۱-۶-۱-برنامههای یارانه مسکن برای فقرا ۶۷
۲-۳-۱-۱-۷-سیاست تامین مسکن کمدرآمدها در اوگاندا ۶۸
۲-۳-۲- بررسی کلی سیاستهای تامین مسکن کمدرآمدها در کشورهای توسعه یافته. ۷۰
۲-۳-۲-۱-سیاستهای تامین مسکن کمدرآمدها در کشورهای عضو اتحادیه اروپا ۷۱
۲-۳-۲-۱-۱-بررسی نحوه اجرا و مدیریت مسکن گروههای کمدرآمد شهری در سیستم برنامهریزی مسکن کشورهای عضو اتحادیه اروپا ۷۲
۲-۳-۲-۲-سیاستهای تامین مسکن کمدرآمدها در ایالات متحده آمریکا ۷۳
۲-۳-۲-۲-۱-سیاستهای مسکن در بحران بزرگ اقتصادی. ۷۳
۲-۳-۲-۲-۲-بحران مسکن پس از جنگ… ۷۴
۲-۳-۲-۲-۳-مسکن درمانی برای بحران شهری. ۷۴
۲-۳-۲-۲-۴-بحران سیاسی. ۷۵
۲-۳-۲-۳-سیاستهای تامین مسکن کمدرآمدها در استرالیا ۸۰
۲-۴- شاخصهای مسکن.. ۸۳
۲-۴-۱-۱-شاخص کلیدی مسکن ارائه شده توسط بانک جهانی و UNCHS.. 86
۲-۴-۱-۲-شاخص کلیدی مسکن در کشورهای اروپایی. ۸۷
۲-۴-۱-۳-شاخصهای مسکن استرالیا ۸۷
۲-۴-۱-۴-شاخصهای مسکن ارائه شده توسط Habitat II و Istanbul+5.. 88
۲-۴-۱-۵-شاخصهای مسکن در کشورهای OECD… 89
۲-۴-۱-۶-جمعبندی شاخصهای مسکن. ۸۹
۲-۴-۱-۷-آموزههای بررسی تجارب جهانی. ۹۰
۲-۵- جمعبندی فصل.. ۹۱
فصل سوم: مسکن در برنامه های توسعه. ۹۶
مقدمه ۹۷
۳-۱- بررسی تاریخ تحولات نقش دولت در اقتصاد ایران.. ۹۷
۳-۲- چارچوب سیاستگذاری در بخش مسکن.. ۹۸
۳-۲-۱- برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی(۱۳۷۲-۱۳۶۸) ۹۸
۳-۲-۲- برنامه دوم توسعه اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی(۱۳۷۸-۱۳۷۴) ۹۹
۳-۲-۳- برنامه سوم توسعه اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی(۱۳۸۳-۱۳۷۹) ۱۰۱
۳-۲-۳-۱-بررسی روند تحولات عوامل تولید در برنامه سوم ۱۰۳
۳-۲-۳-۲-بررسی عملکرد کلی سیاستهای اتخاذ شده در رابطه با مسکن کمدرآمدها در برنامه سوم ……. ۱۰۴
۳-۲-۳-۲-۱-انبوهسازی مسکن در برنامه سوم ۱۰۴
۳-۲-۳-۲-۲-اجرای سیاست احداث مسکن استیجاری و اجاره به شرط تملیک… ۱۰۷
۳-۲-۴- برنامه چهارم توسعه اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی(۱۳۸۸-۱۳۸۴) ۱۰۹
۳-۲-۴-۱-بررسی روند تحولات عوامل تولید در برنامه چهارم ۱۱۱
۳-۲-۴-۲-بررسی عملکرد کلی سیاستهای اتخاذ شده در رابطه با مسکن کمدرآمدها در برنامه چهارم ۱۱۱
۳-۲-۴-۳-سیاست زمین صفر(مسکن مهر) ۱۱۱
۳-۳- جمعبندی.. ۱۱۶
فصل چهارم: تجزیهوتحلیل. ۱۱۸
مقدمه ۱۱۹
۴-۱-۱- تغییرات جمعیت، خانوار و بعد خانوار ۱۲۱
۴-۱-۲- بررسی و تحلیل روند ساختوساز مسکن.. ۱۲۳
۴-۱-۲-۱-پروانه های ساختمانی صادر شده توسط شهرداری ها ۱۲۴
۴-۱-۲-۲-بررسی پروانه های ساختمانی صادره برحسب شیوه ساخت.. ۱۲۵
۴-۱-۱- مسکن و اقتصاد خانوار ۱۲۶
۴-۱-۱-۱-توزیع درآمد ۱۲۶
۴-۱-۱-۲-بررسی هزینه و درآمد خانوار. ۱۳۰
۴-۱-۱-۳-هزینه مسکن خانوار. ۱۳۲
۴-۱-۲- بررسی شاخص دسترسی به مسکن و طول دوره انتظار برای دستیابی به مسکن.. ۱۳۸
۴-۱-۳- واحد های مسکونی موجود بر حسب نحوه تصرف… ۱۳۹
۴-۱-۴- بررسی روند تحولات موجودی مسکن و تعادل آن با جمعیت و خانوار ۱۴۰
۴-۱-۴-۱-بررسی روند تحولات موجودی مسکن در سالهای ۱۳۶۵ الی ۱۳۹۰٫ ۱۴۰
۴-۱-۴-۲-بررسی و تحلیل توزیع خانوار در واحد های مسکونی ۱۳۶۵تا ۱۳۹۰٫ ۱۴۲
۴-۱-۴-۲-۱-تراکم نفر در واحد مسکونی. ۱۴۲
۴-۱-۴-۲-۲-تراکم خانوار در واحد مسکونی. ۱۴۲
۴-۱-۴-۲-۳-مسکن به ازاء هزار نفر جمعیت.. ۱۴۳
۴-۱-۵- روند تحولات قیمت مسکن.. ۱۴۳
۴-۱-۶- نقش دولت و بخش خصوصی در تامین مسکن.. ۱۴۵
۴-۱-۶-۱-سرمایهگذاری دولت در تامین مسکن. ۱۴۵
۴-۱-۶-۲-سرمایهگذاری بخش خصوصی در واحدهای مسکونی مناطق شهری کشور به تفکیک ساختمان های شروع شده، نیمه تمام و تکمیل شده ۱۴۸
۴-۲- تجزیهوتحلیل شاخصهای بررسی شده در طول برنامه سوم وچهارم. ۱۵۱
۴-۳- جمعبندی.. ۱۷۵
فصل پنجم: پاسخ به سوالات و نتیجهگیری.. ۱۷۷
مقدمه ۱۷۸
۵-۱- پاسخ به سوالات… ۱۸۰
۵-۲- نتیجهگیری.. ۱۸۷
منابع فارسی. ۱۹۲
منابع انگلیسی. ۱۹۵