تاج محل هندوستان، از عجایب هفتگانه دنیاست
.
تاج محل، مزار ارجمند بانو بیگم (ممتاز محل) همسر سوم شاه جهان پادشاه هندوستان، در آگره ۲۰۰ کیلومتری جنوب دهلی نو واقع است. در معماری بی نظیر این بنای باشکوه جز داستان عشقی جاودان، ذوق و نبوغ معماران دیار ترک و عجم و معنویات دینی اسلامی حس می شود. تاج محل نخستین نمونه معماری اسلامی دوره مغول در هند است.
ساخت تاج محل به دستور شاه جهان در سال ۱۶۳۲ برمزار همسرش ممتاز محل آغاز شد. ساخت این بنا و محوطه اطرافش حدود ۲۱ سال به طول انجامید. ممتاز محل در سن ۳۹ سالگی در حین وضع حمل درگذشت. آخرین وصیت او به همسرش، پس از فوت وی به اجرا درآمد. شاه جهان طبق وصیت همسرش، بر مزار وی بنایی چنان باشکوه بنا نهاد که جهانیان را به تحسین و شگفتی واداشت و نام خود و همسرش را جاودانه ساخت.
هزینه ساخت
تاج محل، حاصل تلاش شبانه روزی بیش از بیست هزار نفر بود که از سرزمین های مختلف راهی هندوستان شدند. ساخت این بنای خارق العاده مبلغی بالغ بر۴ کرور (۴۰میلیون روپیه نقره) هزینه برداشت.
معماری تاج محل
در معماری تاج محل، ترکیب سه سبک معماری هند، ایران، ترکیه و معماری اسلامی به چشم می خورد. برخی پژوهشگران بر این باورند که در ساخت بنای تاج محل سبک های رومی و اروپایی نیز حضور دارند. امروزه بخشی از بنای تاج محل در اثر فرسایش و عوامل طبیعی و انسانی از بین رفته است. آنچه امروز از تاج محل برجای مانده بنایی مرتفع، مکعب شکل، و سفیدپوش ست که از چهار سو توسط باغی سرسبز و زیبا احاطه شده است. چهره خارجی این بنا یک دست از سنگ مرمر مرغوب پوشیده شده است.
کلیات بنا
با عبور از بازار و گذر از میدان جلوخانه وارد باغی وسیع می شوید. وسعت محوطه و بنای تاج محل قرین ۴۰۵ هکتار می باشد. با گذر از ورودی در امتداد خطی افقی بنایی سفید و زیبا می بینید که بر روی سکویی بالاتر از سطح زمین قرار دارد. آنچه در نگاه نخست نظر بیننده را به خود جلب می نماید، عمارتی ست یک پارچه سفیدرنگ. بر فراز عمارت، گنبدی پیازی خودنمایی می کند، چهارگنبد اطراف گنبد اصلی جای گرفته اند و چهار ایوان با ارتفاع بلند در چهار سوی عمارت وجود دارد. گلدسته ها برفراز مناره هایی به ارتفاع ۴۲ متر از چهار گوشه سکو سر برافراشته اند. نقشه درونی ساختمان مرکّب از پنج فضای هشت ضلعی منتظم ، یکی هشت ضلعی در مرکز و بقیه در چهار گوشه قرار دارد. هر یک از چهار فضای گوشه ای که در دو طبقه ساخته شده است، با غلام گردش هایی به دو اتاق مربع نشیمن دو سوی خود و نیز به فضای هشت ضلعی مرکزی راه دارد. فضای مرکزی با هشت نشیمن طاقدار در دو طبقه، مجموعاً شانزده نشیمن، احاطه شده است. سرداب واقع در زیر فضای مرکزی و هم سطح با زمین باغ، مدفن ممتاز محل و شاه جهان است. در وسط فضای مرکزی دو سنگ بزرگ مرمرین و خاتم کاری شده به صورت سنگ قبر نهاده اند که گرداگرد آنها را دیواره ای هشت ضلعی به ارتفاع دو متر با مرمر مشبک بسیار زیبا احاطه کرده است. این محوطه دو ورودی با طاق های قوسی دارد. در سالهای اولیه ساخت بنا، بر جای دیواره مرمرین دیواره ای از طلای میناکاری ساخته بودند که به دستور شاه جهان به شکل فعلی تغییر یافت.
محوطه
ساخت محوطه عمارت تاج محل تا چند سال پس از اتمام ساخت بنا ادامه داشته است. محوطه تشابه زیادی با طراحی باغ های ایرانی دارد. سراسر باغ با انواع گل های معطر پوشیده شده است، تا نمادی از بهشت برین باشد.
تناسبات هندسی
ساخت بنای تاج محل با رعایت اصول توازن و تناسبات هندسی صورت گرفته است. اصول تقارن، مرکزیت و ریتم در جای جای بنا به ویژه در پلان و حجم کلی بنا حضور دارد. عمارت مزار دو محور تقارن دارد. گلدسته ها و ایوان ها کاملا متقارن هستند. بخش اصلی بنا یعنی مزار ممتاز و گنبد مرتفع بالای مزار، در مرکز ساختمان جای دارد و بر اصل مرکزیت تأکید می کند. عمارت تاج محل میان دو سکوی بلند و با رنگی متمایز از سکوی زیرین ساخته شده است. گنبد مرکزی مرتفع ترین بخش بنا می باشد. نمای چهارسوی بنا کاملا مشابه طراحی و اجرا شده است.
دو بنای فرعی با رنگ متمایز قرمز در محوطه باغ قرار دارند که بر اصل سلسله مراتب تأکید می کنند.
تزیینات
مصالح عمده به کار رفته در تزیینات و نمای بنا عمارت تاج محل:
سنگ مرمر- سنگ های نیمه قیمتی و جواهرات تزیینی قیمتی از قبیل یاقوت، یشم، عقیق، زمرد
آیات قرآن بر روی دیوارها و سقف و جداره های داخلی بنا به عنوان عنصری تزیینی خوشنویسی شده است.
معماران بنا
هرگز نام شخصی خاص به عنوان معمار مجموعه عمارت تاج محل برده نشد. شاید دلیل این امر تعدد معماران و استادان عالی رتبه ای بود که از بلاد دور و نزدیک گرد هم آمدند و در کنار یکدیگر بنایی بنیان نهادند که یکی از عجایب هفتگانه دنیا نام گرفت.برخی طراحی تاج محل را منسوب به شخص شاه می دانند. عده ای استاد حمید و احمد لاهوری را استاد معمار بنای تاج محل معرفی می کنند. برخی شخصی به نام عیسی شاگرد سنان پاشا معمار مشهور ترک را معمار عمارت بی نظیر تاج محل می دانند. حتی اسامی معماران ایرانی چون عیسی شیرازی و امانت خان شیرازی در میان معماران تاج محل به چشم می خورد.
مفهوم معنوی
تاج محل، بنایی ست جاودانه که داستان عشقی زمینی را حکایت می کند. در معماری عمارت به معنویت پرداخته اند و با بهره گیری از عناصر مادی، نمادی از دنیای معنوی آفریده اند. عبور از چهارسوق بازار به معنای گذر از دنیای فانی ست. میدان جلوخانه فضای رابط دو جهان فانی و باقی ست. باغ نمادی از بهشت و جاودانگی ست. در انتها به عمارت مزار می رسیم که مظهر آخرت و جهان ابدی ست.
پلان بنا به شکل هشت ضلعی طراحی شده که به عقیده برخی تحلیل گران، این هشت ضلعی می تواند نمادی از هشت در ورودی بهشت باشد.
مجموعه تاج محل، در سال ۱۹۸۳ در سازمان میراث فرهنگی یونسکو به ثبت رسید.
شاه جهان در کنار همسرش در عمارت تاج محل به خاک سپرده شد.